ئیدریس سدیق
ریفڕاندۆم بەقەد باڵای ئاشبەتاڵ
هەر لە سەروبەندی جەنگی جیهانی یەکەم و کۆتای جەنگی جیهانی دووەم ، وڵاتە زلهێزەکان لە پێناو بەرژەوەندییە باڵاکانیان و بەربەست و لەمپەر دروستکردن لەبەردەم بیری کۆمۆنیستی و نیشتیمانی بە هاوڵاتیبوون و پێکەوە ژیان و وڵاتپارێزی ، فرە رەنگی ، دەوڵەتی نەتەوەیی سەردەستەی چەقبەستووی خێڵگەرایی یەك نەتەوە ، یەك زمان ، یەك ئاین و یەك ئاڵا لە رۆژهەڵاتی ناوین هێنا کایەوە ، ژینگەیەك و بوارێکی وشکوبرینگ لە چەقبەستوویی شەڕ و کوشتاری خوێناوی ، پاکتاوی رەگەزی ، سەرکوتکاری ، یەکتر سڕینەوە ، پیرۆزکردنی سەرکردەکان و ....... ، هەردوو پەیماننامەی ( سەعد ئاباد 1937 / 7 / 8 ) و ( پەیماننامەی بەغداد 1955 / 2 / 24 ) ، بە تێپەڕبوونی کات و بە بەردەوامی گوێبێستی هوتافە ژەنگهەڵهێناوەخۆڵەمێشییە بۆگەنەکان ، خەونی بە هاوڵاتیبوون و ئازادی دەبێت بە سەڕاب ، خۆر سەر لە ئێوارە هەڵدێت و بەرەبەیان رادەماڵی ، خەمە نەپساوەکان لە پاشۆڵێکی کونکوندایە ، بەدوای مشتێ خۆڵ بگەڕێیت کە بەخوێن سوور نەبێ چنگتناکەوێ . رەزوباخەکان رەنگیان پەڕیوە ، پەزەکان نەزۆکن ، مرۆڤەکان دووڕوو و شەڕانگێز ، بەرژەوەندیخواز و خوازیاری دەسەڵات و سەپاندنی هێز ، هەر دەنگێکی ناڕازی لە پێناو ئازادی ، ژیانێکی شایستە و پێکەوە ژیان و ..... بە هەڕەشە ، جوداخوازی ، گێرە شێوێن ، بە هێڵی سوور و مەترسی لەسەر ئاسایشی یەکێتی نەتەوەیی و خاك و نێشتیمان ناوزەد دەکەن ، بە زەبری هێز ململانێکان ، تاکلایەنە یەکلا دەکەنەوە !
لە یاسا ئاسمانییەکان ، لە جاڕنامەی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان ( پاریس 1948 / 12 / 10 ) ، لە یاساو رێساکان و پێوەندییە نیو دەوڵەتییەکان ، هەر تاکێك لە هەر رەگەز ، جۆری کۆمەڵایەتی ، بنەچە ، ئاین ، زمان ، رەنگ و ..... ، ئازادە لەدەربڕین و بۆچوون ، پێکهێنانی کۆمەڵە و رێکخراو و ..... پارێزراو بێ ، رێز گرتن و پاراستنی بەرپرسیارێتییە ، یەکێ لە مافە بنەڕەتییەکان لە پرسی چارەی خۆنووسین سەرچاوە دەگری .
لە سیستەمە دیموکڕاتەکان ، راپرسی تەنها بۆ مافی چارەی خۆنووسین نییە ، بەڵکو خەباتێکی مەدەنیانەیە بۆ یەکلاکردنەوەی پرسی کۆمەڵایەتی ( باری کەسێتی ) ، تەمەنی خانەنشین ، هەموارکردنەوەی بڕگەکانی دەستوور ، پرسی ئابووری ( قەیران ) ، پرسی هەستیاری ئاسایشی وڵات ، چوونە بەرەی شەڕ و ...... .
مێژوو نووسینەوە ، تەتەڵەکردن ، بەدواداچوون ، هەڵسەنگاندن و ...... بەرپرسیارێتییە بەرامبەر ( هۆ cause ) و ( ئەنجام effect ) وەك شارەزایانی مێژوو بۆیدەچن .
لەو گۆشەنیگایەی پتر لە سێ چارەکە سەدەی رابردووی پرسی کورد لە رۆژهەڵاتی ناوین بە گشتی و لە باشوور بەتایبەتی ، سەرهەڵدانی بەناو بزاڤی رزگاری گەلی ستەمدیدەی کورد ، دەوڵەتە سەرکوتکەرە سەردەستەکان ، بێ سڵەمینەوە هاوکار و هاوپەیمان بوونە لە پیادەکردنی سیاسەتێکی دڕندانەی قڕکردن و سڕینەوە و جینۆساید و ئەنفال و ..... ، لە پەنا پەردەی ئایینی و جوداخوازی ، بۆ تێپەڕاندنی مەرامە گڵاو و پلانە نەگریسەکانیان ، دەزگا هەواڵگرییەکان لەناو جەستەی کورد شێرپەنجەی خیانەت و ناپاکییان چاندووە ، ئاشەکەیان بەو ئاوە سووڕاندووە ، قۆناخ بە قۆناخ و بە پڕاکتیك ئەجینداکانیان جێبەجێکردووە ، لە تێکشکاندنی هێزی وڵاتپارێزی لە هەر چوار پارچە . راوەدوونان ، تیرۆر ، زیندانی و ..... .
رابەرایەتی لە هەر بوارێك ، بە کەسانی خاوەن ئەزموون ، لەخۆبووردوو ، وشیار لە خوێندنەوەی تەندروست و دروست بۆ پێشهات و رووداوەکان ، نیشتیمانپەروەر ، ماندوونەناس دەکرێت ، بەرژەوەندی گەل و نیشتیمانەکەی لە سەرووی هەموو بەرژەوەندییەکانە ، ئەوەی لەو هەرێمۆکەی وڵاتی بەفر و خوێنە دەگوزەرێ تا ئێستا ، رێك پێچەوانەکەی دروستە .
بنەماڵەی بارزانی ، داتاشراوی هەواڵگری و بووکەڵە و خەنجەری ژاراوی دەستی داگیرکەران بوونە ، لە هەڵدێر بۆ هەڵدێر ، لە قەیران بۆ قەیرانی شۆکهێنەر ، لە شکستەوە بۆ شکستی کەمەرشکێن ، ئەمڕۆ وەك دوێنێ ، سبەش وەك ئەمڕۆ لە دووبارەبوونەوەدایە و جەستەی نیشتیمانیش خوێنی لێدەچۆڕێ ، خۆیان بە وەکیڵی خوا دادەنێن و فریادڕەسی نەتەوەن ، لە تەوڕات و ئینجیل و قورئان هاتووە کەسێك بەناوی بارزانی دەوڵەتی کوردی دروستدەکا !
هەواڵگری سەرمایەداری زلهێزەکانی جیهانی و هەرێمییەکان ، لە پشت پەردەوە ، مەلا مستەفای دەمامکدار بە هوتافە ژەنگلێهاتووەکانی کوردایەتی ، تاکلایەنە بەکارهێنا بۆ لێدانی خەنجەری ژاراوی لە پشت حکومەتە نیشتیمانییەکەی عەبدولکەریم قاسم و عێراقی بە سەرجەم پێکهاتەکانەوە نوقمی دەریای خوێن کرد ، دەرگای دۆزەخی بەڕووی تاکڕەوی ، کوشتوبڕی ، دیکتاتۆرییەت و ...... کردەوە ، مێژوو دەپرسێت : " ئەو رەشە لەشکرە سەردەستەیە بەناو دکتۆر ، پارێزەر ، ئەندازیار ، ئەکادیمی ، رۆشنبیر و ..... ی مەکتەب سیاسی لەکوێ خەوتبوون بۆ بێ هەڵوێستبوون ؟ ئەی نەیانزانی سەرکردە هەڵە بکات میللەت باجە قوڕسەکەیدەدات وهەڵسانەوەی سەخت و ئەستەم و دژوارە ؟ نەدەکرا لە رێگەی گفتوگۆ بابەتە کێشە لەسەرەکان ، لە مەودایەکی دوور ،هەنگاو بەهەنگاو چارەسەر بکرابایە ؟
سیناریۆی ئاشبەتاڵی 1975 ، وەك عیسا پشمانی بەرپرسی ساواك لە یەکێ لە بیرەوەرییەکانیدا بە سەرسوڕمانەوە دەپرسێ : " ئێوە داوای دەوڵەتدەکەن ، لەبەرەکانی شەڕ گەنجەکانتان بەکوشتدەدەن و بەرپرس و فەرماندەکان لە ئێران خەریکی رابواردنن ؟ " . ئەمجارەشیان بەهاریان هێنایە چۆکان ، هەرکەسە و بە عەلاگەیەك و دەستێ بێجامە و تاخمی ریشتاشین و .... بابا و هەڵپەی ئەوەبوو هەرچی زووە بەشە کێکێکی بەرکەوێت و بەبۆنی کەبابەکەوە چوون کەچی کەرداخکردنبوو ! تانك ، زرێپۆش ، تۆپە دوور هاوێژەکان ، پێداویست و کەلوپەلی سەربازی و ...... هاوکارییەکانی شای دەستی بەخوێن سووربووی گەلانی ئێران ، و ەك باوکێکی دڵسۆز و هاوخوێن و میهرەبان ، درێغی نەکرد بۆ ئەوەی قۆنتەراتچییەکانی کوردایەتی بکەونە هەلیکە سەما و وەك هەنگوینیان لە داردا دۆزیبێتەوە ! میزڵدانەکە فووی زۆری زیاد لە قەبارەی خۆی تێکرا بە کون فەیەکونێك تەقییەوە ، بە هەزاران چەکدار ، کە بۆ سێ مانگ دەچوو یارمەتییە پێنج دینارییەکەشیان وەرنەگرتبوو ، فیشەك و تەقەمەنی وچەك و..... ئاشەکە بێ باراشکرا ، ئەمەو جگە لە ملیۆنەها دۆلار دەستی بەسەرداگیرا و حەواڵەی بانکی کەرەج کرا !
ئەمەشیان پلانێکی ساختەی کەمەرشکێنی هەواڵگری تەوقیتکراو لەلایەن نوخبەی کوردایەتی پەردەی بەسەردادرا ، وەك بەرزەکی بانان ، نەبایان دیبێ و نە باران ، بە سینڴ دەڕپەڕاندنەوەوە بۆی دەرچوون ، مێژووش زمانی هەیە کێ بەرپرسە ؟ هۆکار چی بوو رێگەی گفتوگۆیان نەگرتە بەر ؟
دوای راپەڕینیش ، هەمان تاس و هەمان حەمام ، ( وعادت حلیمە إلی عادتها ٱلقدیمە ) ، هەمان دەموچاوە قێزەونەکانی تاوانبارانی دوێنێی دەست سووربوو بەخوێنی لاوەکان ، وەك دێوەزمەی رەشی چڵکنی بێزراو ، وەك مۆتەکەی شەڕ ، نەهامەتی ، کارێزماکانی شکست ، مافیاکانی دزی و تاڵانکاری و وڵاتفرۆشی دەستبژێر ، ئیمپڕاتۆڕی بنەماڵەی خێڵگەرایی هاتنەوە سەر حازرەکی ، سەرهەڵدانەوەی ململانێکان ، شەڕی ناوخۆ ، نۆکەرایەتی داگیرکەران ، ئابووری سەربەخۆ ، رێککەوتنی پەنجا ساڵەی نەوت لەگەل تورکیای داگیرکەر ( داهاتەکەی بۆ کورد کوشتن ) ، برسیکردن ، نادادی ، ئاشبەتاڵکردنی حزبەکانی رۆژهەڵات ، چەککردنیان و راگواستن و جێگیرکردنیان لە کامپەکان و ...... .
سەرانی ئاشبەتاڵ زیرەك و پڕ ئەزموونن لە جوولاندنی هەستی خەڵك ، شارەزا کام پرس و لە چ کاتێك سەودای پێدەکەن ، سەرەڕای نەهامەتییە کوشندە و لەبننەهاتووەکان ، قەیرانی دارایی ، داخستنی دەرگای پەرلەمان ، درێژکردنەوەی ویلایەتەکەی مەسعود بارزانی ، رێگریگرتن لە گەڕانەوەی سەرۆکی پەڕلەمان و دوای شەڕی داعش ، بە لەبەرچانەگرتنی مەترسییەکان ، فرێودانی خەڵك ( بوونی فڕۆکەی جەنگی F15 ی ئیسڕائیلی لە بنکەی هەریر ! ) ، راوێژکردن بە هەندێ بەناو شارەزایانی جەنەڕاڵی خانشین و رۆژنامەنووس سیاسەتمەدار و ..... ، بە پلان و رێککەوتنی ژێربەژێری میت ، کارتی ریفڕاندۆمیان وەك فایلێکی ئامادەکراو خستە سەر مێزی قومارەکەیان ، گوێنەگرتن لە کۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی ، نەتەوە یەکگرتووەکان ، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ، یەکێتی ئەوروپا ، کونسوڵی وڵاتان و ...... بۆ دواخستنی و چارەسەرکردنی کێشەکان لە رێگەی گفتوگۆ و نەگونجانی کاتەکەی کە ئاکامی مەترسیداری لێدەکەوێتەوە ، تەنانەت لە گەشتەکەیدا بۆ پاڵپشتی راپرسییەکە ، پرسیاری داخستنی پەڕلەمانیان بەڕوویداداوە و ئەمەش بێزاریکردبوو و خێرا کۆتایی بە گەشتەکەیهێنا ، بارزانی وەك پیشەیان و تاکڕەوانە ، ئەمجارەشیان سواری سەرسەری خۆی بوو لە کەلی شەیتان نەهاتە خوارەوە و لەرۆژی 2017 / 9 / 25 پڕۆسەکە بەڕێوەچوو ، دەرهاوێشتەی لەدەستدانی رووبەرێکی فراوان لە ناوچە داگیرکراوەکان ، کە بەخوێن ئازاد کرابوو ، لە قالبدانی هەرێم و لاوازبوونی پشتگیری نێودەوڵەتییەکانی لێکەوتەوە ، بەرەی نەخێریان بە نا نیشتیمانی و خیانەتکاری ناوزەدکرد ! ئەمەش مۆرکێکی تری خیانەت بەتەوێڵی دەسەڵاتی کوردی وەك نەریتیان دۆڕان بەسەرکەوتن هەژمار دەکەن ، گریمان سەرکەوتووبوایە ، بەڵام وەك قوبڕسێکی رۆبۆتی بەردەستی داگیرکەری تورك چی دەگەیەنێ و ( فەرموون خۆتان خاوەن ماڵن و لەبەردەم شکۆتان بێ دەرگاین ) !
خەون شتێکە و میکانیزمی بەدەستهێنانی شتێکی ترە ، پرسی نەتەوە پرسێکی هەستیارە ، لە ئەستۆ گرتنی بەرپرسیارێتییە بەرامبەر مێژوو ، هەر تاکێك خوازیارە خاوەن قەوارەی سەربەخۆ و ئازادی هەبێ ، بەڵام فاکت و فاکتەرە ناوخۆیی و دەرەکییەکان ، جیۆپۆلیتیکی سیاسی و میکانیزم و هەل و مەرجی ئابووری و جڤاکی ، خواست و ئەجیندا و پلانەکانی دوژمن و نەیارەکانی ، خوێندنەوە و لێکدانەوەی گەرەکە ، پایەکانی یەکێتی نەتەوەیی بەهێز بکرێت ،خوێندنەوەی دروست و تەندروست بۆ پێشهاتەکان ، رۆڵی بەرچاوی یاریکەرە زلهێزەکان و هەرێمییەکان لەبەرچاو بگیرێت ، راگەیاندن ، نووسراو و بینراو و بیستراو ، شارەزایان و ..... بۆچوونیان بە هەند وەربگیرێ ، ناکرێت بە تەوژمێکی هەڵچوون ، پەرچەکرداری کاتی ، پەنجە راوەشان ، بای بای عێڕاق ، هەڕەشە ، لەخۆباییبوون ، حەزی شەخسی ، نەشارەزا لە ئەلف و بێی سیاسەت و .... یاری بە چارەنووسی میللەت بکرێ ، بەردی گەورەش نیشانەی رانەوەشاندنە .
گەلانی وشیار بە بیرکردنەوەی قووڵ و دنیا بینی ، لێکۆڵینەوە و پێداچوون لە شکستەکان دەکەن ، بۆ ئەوەی رێگری لە شکستی تر بگرن هەڵسەنگاندن بۆ بارودۆخەکە دەکەن ، خاڵە لاوەزەکان و چارەسەر دەستنیشاندەکەن .
ئەگەر بنەماڵەی بارزانی چەند تاوانبار بن ؛ ئەوا کۆی حزبەکانی دیکە دوو ئەوەندە ، چونکە ئەگەر ئەوان نەچووبوونایە ژێر رکێفی پارتی ، ئەوا هەرگیز نەیدەتوانی ئەو پڕۆسە مەترسیدارە دەستی بۆ ببات و میللەتیش بخاتە ناو ئەو یارییە هات و نەهاتە قێزەون و پڕ لە شەرمەزارییە کە چ نەهامەتییەکی بە دوایخۆیدا هێنا ، دەرکەوت بەڕێوەچوونی یارییەکە تەنها بۆ پارێزگاری کورسییەکەی و دەست واڵایی لە چەمانەوە و خیانەتکاری و بێ منەتی لە میللەت بوو ، رۆژان رۆژی بەدواوەیە ، رۆژێك دادێت لە دادگای گەل ، سەران و بەرپرسانی خیانەتکارانی خاك و نیشتیمان دادگایی بکرێن و بخرێنە زبڵدانی مێژوو .
2 / 10 / 2023
