هەڤپەیڤین – كامەران حاجی ئەلیاس
عەلی حەمە رەشید: ئەو بابەتانەی كە دەیان نووسم پەروەردەیین و باسی خۆشەویستی باوك و دایك و خێزان و مامۆستا و گوڵ و پەپولە و خۆرو هەور و باران و خاك و نیشتمان دەكەن
نووسەرعەلی حەمە رەشید: ئەدەبی منداڵان بە هەموو ژانرەكانیەوە جیاوازە و تایبەتمەندی خۆی هەیە
نووسەری بواری ئەدەبی منداڵان عەلی حەمەڕەشید ڕەزا ناسراوبە(عەلی حەمەڕەشید بەرزنجەیی) یەكێكە لەونووسەرانەی كە شوێن پەنجەی لەنێوئەدەبی منداڵان دیارە لە ساڵانی هەشتاكان دەستی بەكاری نووسین كردوە لە بواری منداڵان خاوەنی زیاتر لە( 28) كتێبە لەو بوارەدا وە چەندین كتێبشی ئامادەیە بۆ چاپ .. هەندێ لە هۆنراوەكانی بوونەتە میتۆد نێوپرۆگرامەكانی قۆناغەكانی خوێندن هەروەها چەندین لە هۆنراەكانی كراوەن بە سروود وگۆرانی.. بۆ زیاتر ئاشنا بوون بەكارەكانی بەچەند پرسیارێك بەسەرمان كردەوە .
*هەموو شتێك سەرەتاییەكی هەیە بەرێزتان چۆن تێكەڵ بەجیهانی ئەدەبی منداڵان بوون؟
من هەر لە منداڵییەوە بەهۆی ئەو ژینگەیەی كەتێیدا پەروەردە بووم و ژیاوم حەزم بە خوێندنەوە كردووە،چونكە لەماڵی ئێمەدا دیوانی شاعیران و گۆڤار و ڕۆژنامەی ئەو كاتە هەبوو، كە برا گەورەكەم دەیكڕین و دەیخوێندنەوە.چونكە خوێنەرێكی باشبوو،هۆنراوەشی دەنووسی. كە چاوم كردوەو فێری خوێندنەوە بووم هەر لە پۆلی چوارەمی بنەڕەتییەوە ئەوانەم دەخوێندەوە و لە قوتابخانەشدا قوتابییەكی زیرەك بووم ،بیرمە لەپۆلی دووەمی بنەڕەتیدا بووم لە تاقیكردنەوەی كۆتایی ساڵدا مامۆستاكەم دەیزانی كە توانای نووسینم زۆر باشە و خەتم جوانە دوو نیوە دێڕ هۆنراوەی پێنووسیم كە ئەو مامۆستا بەڕێزە ناوی مامۆستا(ئەبوبەكر محەمەد كەریم) بوو ،زۆر بە جوانی لەسەر تەختەكە بە تەباشیر نووسیم.ڕێزو خۆشەویستیم هەیە بۆی .كە دواتریش لەیەكەم بۆنەی نەورۆزدا هەر ئەومامۆستایە هۆنراوەیەكی بۆ دانابووم كە بیخوێنمەوە، زۆر بەسەركەوتوویی لە ئاهەنگەكەدا خوێندمەوە كە خەڵكێكی زۆری لێبوو.دواتریش لەو شانۆییانەدا كە بۆ بۆنەكان ئامادەیان دەكرد لە پۆلی یەكی ناوەندیدا بەشدار دەبووم و ڕۆڵم دەبینی،لەو كاتەوە بەهرەی نووسینم تێدا دەركەوت و هۆنراوەم دەنووسی،تێكەڵ بوونیشم بە دنیای ئەدەبی منداڵان دەگەڕێتەوە بۆ یەكەم دامەزراندنم وەك مامۆستا لەساڵی ١٩٨٤ لە گوندی (مۆریاس) سەر بە ناحیەی سرۆچك (بەرزنجە).لەكاتی وانە وتنەوەدا جارجار هۆنراوەم بۆ دەوتن هەستمكرد كە منداڵان زیاتریان خۆشدەوێم و حەزیش بەوانەكەم دەكەن،بۆیە لەوێوە دەستمكرد بە هۆنراوە نووسین كە نیشان هاوڕێكانم دەدا بەلایانەوە پەسەند بوو هەندێكیان دەیان نووسی و ئەوانیش بە قوتابییەكانیان دەوت، وردە وردە هۆنراوەكان زیادیان كرد و یەكەم هۆنراوەشم لە ساڵی ١٩٨٥ دا لە ڕۆژنامەی( هاوكاری) دا بڵاوكردەوە كە بۆ منداڵان بوو. ئیتر دوای ئەو هۆنراوەی تریشم دەنارد و بڵاویان دەكردەوە، دوای ڕاپەڕینیش لەگەڵ ئەوەی كە زیاتر لە ئەدەبی منداڵان گەیشتم لەڕێگەی خوێندنەوەوە هەوڵمدا كە بیانكەم بە كتێب،دوای ئەوە كۆمەڵێك كتێبم بۆ منداڵان بەچاپ گەیاند و هەر گۆڤارێكیش بۆ منداڵان دەربچووایە لە هەر شوێنێكی كوردستان بابەتم بۆ دەناردن و بڵاویان دەكردە.
*گومانی تێدانییە ئەدەبی منداڵان جیاوازە لەگەڵ ئەدەبەكانی تر بەبۆچوونی ئێوە ئەو جیاوازییانە چین؟ پێتان وایە نووسین لە بواری منداڵان كارێكی زەحمەت بێت؟
بەڵێ ئەدەبی منداڵان بە هەموو ژانرەكانیەوە هۆنراوە،چیرۆك،ئۆپەرێت، شانۆیی،ڕۆمان، سیناریۆ.. جیاوازە و تایبەتمەندی خۆی هەیە.لە ئەدەبی منداڵاندا لەگەڵ ئەوەی كە نووسەر دەبێت خاوەن بەهرە بێت، پێویستە وشەكان سەر بە فەرهەنگی منداڵ بن،دووربن لە وشە و دەستەواژەی زبر و نەگونجاو و ناپەروەردەیی، وشەی نامۆیان زۆر تێدا نەبێت ،كۆتاییەكی هیوا بەخشیان هەبێت،گرنگی بدرێت بە مرۆڤدۆستی و ژینگە دۆستی و ئاشتی و خۆشەویستی بۆ خێزان و خاك و نیشتمان،نووسەر شارەزای سایكۆلۆژیای منداڵ بێت و بزانێت بۆ كام قۆناغی تەمەن بابەتەكەی دەنووسێت،دووربن لە وشەی (خوێن،مردن،كوشتن،خنكان،سەربڕین………………) تا كاریگەری نەرێنی لەسەر دەرونی منداڵ دروست نەكات،ڕەچاوكردنی ئەم سەردەمە كە چی دەخوازێت تا بكرێتە ناونیشان و ناوەرۆكی ئەو بابەتەی كە دەینووسن، دوور بن لە دووپاتكردنەوە و سواوی و هەمیشە هەوڵی داهێنانی زیاتر بدات.لە هەمووی گرنگتر خەیاڵ پانتاییەی باش تێیاندا داگیر بكات.بۆ بەشی دووەمی پرسیارەكەشت دەڵێم نووسین خۆی بەرپرسیارێتییە بەگشتی بەڵام نووسین بۆ منداڵ بەتایبەتی بەرپرسیارێتییەكی زۆر قورسە لە هەموو ڕوویەكەوە، چونكە ئێمە كە بۆ منداڵ دەنووسین هەر ئەوە نییە كۆمەڵێك وشە ڕیز بكەین و كێش و سەروایان هەبێت بڵێین ئەوە هۆنراوەیە یان شتێك بگێڕینەوە و بڵێین ئەوە چیرۆكە هەریەكێك لەو ژانرانە تایبەتمەندی خۆیان هەیە و پێویستە ئاگاداری هونەر و تەكنیكی نووسینیان بین،ئاگاداری ڕێزمان بین،ئاگاداری ئەوە بین زانیاری نادروست بە منداڵ نەڵێین،جونكە زوو وەریدەگرن و سڕینەوەی كارێكی گرانە.
*بوونی چەندین گۆڤارو رۆژنامەی تایبەت بە منداڵان تا چەند وەك پێوست لە خزمەتی منداڵان دان؟
لەڕاستیدا دوای ڕاپەڕین كۆمەڵێك گۆڤاری تایبەت بۆ منداڵان لە شارەكانی كوردستاندا دەرچوون كە خزمەتێكی باشیان بە ڕۆژنامەگەری منداڵان و بە ئەدبی منداڵان و بە منداڵان كردووە.بەداخەوە كە بەشێكی زۆریان ئاوا بوون و بەهۆی باری داراییەوە وەستاون،لە ئێستادا چەند گۆڤارێك ماون كە بەردەوامن .وەك ئاگاداربم یەك دوو گۆڤاری نوێ لە ئامادەكاریدان كە دەربچن.بێگومان گۆڤاری منداڵان بێجگە لەوەی كە خزمەت بە منداڵان دەكات خزمەتیش بە شاعیر و نووسەرانی بواری ئەدبی منداڵانیش دەكات تا لەوێوە بەرهەمەكانیان بڵاوبكەنەوە و زیاتر بناسرێن.
*بە بۆچوونی ئێوە،نووسەرانی بواری منداڵان لە كوردستان لە چ ئاستێك دان؟ ئایا كاریگەریان هەبووە لەسەر هۆشیاركردنەوەی منداڵان؟
بەخۆشحاڵێیەوە لە ئێستادا كۆمەڵێك نووسەر و شاعیری دڵسۆز و خەمخۆری بواری ئەدەبی منداڵان لە كوردستاندا كار بۆ منداڵان دەكەن و پێكەوە توانیویانە تا ڕادەیەك كە ئەدەبی منداڵان لەو چەق بەستوویەی تێیدا بوو ڕزگار بكەن، دەبێت ئەوەش بزانین كە ئەدەبی منداڵانی ئێمە هەروەكو ئەدەبی منداڵانی وڵاتانی درواسێمان هەنگاوی باشی ناوە ،هەموو ئەو نووسینانەش لە هەر ژانرێكدا بن كاریگەری خۆیان هەبووە و هەیە لەسەر هۆشیاركردنەوەی منداڵان.بەڵام لێرەدا حەزدەكەم باسی ئەوە بكەم كە تیراژی ئەو كتێب و نامیلكە و گۆڤارانە زۆر كەمن لەبەر باری دارایی كە زۆرجار تیراژیان(٥٠٠) نوسخەیە كە لە ڕاستیدا وەك پێشتر باسمكردووە لە دیداری ترمدا بەشی منداڵانی چەند قوتابخانەیەك ناكات كە خۆی بۆ هەموو منداڵانی كوردستان نووسران.
*نووسینەكانی بەرێزت تایبەتن بۆ قۆناغێكی دیاركراوی منداڵان؟ یاخود گشتگیرە؟
هۆنراوە و چیرۆك و ئۆپەرێت و جارجاریش شانۆیی دەنووسم.زیاتر نووسینەكانم بۆ منداڵانی باخچەی منداڵان و بازنەی یەك و بازنەی دوو،هەندێكجاریش بۆ بۆ بازنەی سێ دەبن بەڵام بەكەمی. لەگەڵ ئەوەشدا من بۆ هەموو منداڵانی كورد دەنووسم.بۆیە دەتوانم بڵێم گشتگیرە.
*ئەو بابەتە چین كەزیاتر لە نووسینەكانت فۆكسی دەخەیتە سەری؟
من ساڵانێكی زۆر مامۆستا بووم و ئێستاش سەرپەرشتیاری پەروەردەییم،زۆری ئەو بابەتانەی كە دەیان نووسم پەروەردەیین و باسی خۆشەویستی باوك و دایك و خێزان و مامۆستا و گوڵ و پەپولە و خۆرو هەور و باران و خاك و نیشتمان دەكەن و پەیامی مرۆڤدۆستی و ژینگەدۆستی و ئاشتی لەخۆ دەگرن. بەها جوانەكان تێدایە، هۆنراوە و چیرۆك و ئۆپەرێت و جارجاریش شانۆیین، بۆ هەموو منداڵانی كورد دەنووسم.
*بەرێزتان خاوەنی چەندین كتێبن لە هەردوو بواری هۆنراوە وچیرۆك پێشوازی بەگشتی و بە تایبەتیش منداڵان لەو بەرهەمانە چۆن دەبینیت؟
من تا ئێستا كۆمەڵێك بەرهەمم بۆ منداڵان چاپكردووە كە هۆنراوە و چیرۆك و شانۆیی و ئۆپەرێتن،لەلایەن منداڵانەوە پێشوازییەكی باشیان لێكراون،هەروەها لەلایەن ئاوازدانەرانیشەوە ئەوانەی كە كار بۆ منداڵان دەكەن زۆرترین هۆنراوەم ئاوازیان بۆ دانراوە و كراون بە گۆرانی كە زیاتر لە (٣٠٠) هۆنراوەن،هەروەها ئەو ئۆپەرێتانەش كە نووسیومن لە باخچەكانی منداڵاندا كاریان لەسەر كراوە و نمایش كران. ئەو ئاواز دانەرانەی كاریان لەسەر هۆنراوەكانم كردووە زۆرن كە ناتوانم ناوی هەموویان بهێنم، هۆنراوەشم هەیە لە ئاوازێك زیاتری بۆ دانراوە.
یەكەم هونەرمەندیش كە ئاوازی بۆ یەكەم هۆنراوەی من دانا هاوڕێی هونەرمەند (سەلام حەمادی) بوو، هەروەها هاوڕێی هونەرمەند مامۆستا(سالار عەبدوڵا) ئاوازی بۆ زۆرترین هۆنراوەی من داناوە . تیپی هونەری منداڵانی سلێمانیش بە سەرپەرشتی هاوڕێی هونەرمەند مامۆستا(مۆفەق عارف لهۆنی) كاریان لەسەر بەشێكی زۆر لە هۆنراوەكانم كردووە.
*بوونی ڕەخنە و ڕەخنەگر لە هەموو بوارێك دا گرنگە، ئایا ئێمە رەخنەگرمان لە بواری منداڵان دا هەیە ئەگەر هەیە چۆن دەڕوانیتە رەخنەكانیان؟
خۆی ڕەخنەش ژانرێكی سەربەخۆیە و ئەگەر بەشێوەیەكی ئەكادیمی و دروست و بنیاتنەرانە بێت ئەوە زۆر باشە و دەبێتە هۆی هەڵسەنگاندن و بەرەوپێشچوونی ئەدەب بەگشتی و ئەدەبی منداڵان بەتایبەتی ،لە ئێستادا ڕەخنە لە بواری ئەدەبی منداڵاندا هەیە بەس لە پەنجەكانی دەست تێپەڕ ناكات ، ئەو ڕەخنانەش كە بەرچاون و لە ڕۆژنامە و گۆڤارەكاندا دەیانبینین هەندێكیان باشن و لەلایەن كەسانی شارەزاو بە تواناوە ئەنجام دراون، هەندێكیشیان وەكو پێویست نین.
*لە قوتابخانەكان تاچەند گرنگی بە وانەی هونەری دەدرێت لەو كاتەی تائێستا میتۆدەیەكی تایبەت بە وانەكە لە قۆناغەكانی خوێندن دا نییە؟
من پێشتر بابەتێكم بڵاوكردەوە بەناوی(گرنگی وانەی سرودو مۆسیقا لە قوتابخانە بنەڕەتییەكاندا) كە بە وردی باسی بوون و گرنگی ئەو وانانەم كردووە بەڵام بە مەرجێك مامۆستای تایبەتی خۆی بیڵێتەوە ، وانەی هونەر و وەرزش وا لە قوتابیان دەكەن كە ئەو وزە زیادەیەی هەیانە بەشێوەیەكی دروست خاڵی ببنەوە و ئامادەبن بۆ ئەوەی وانەكانی تر بخوێنن،لەگەڵ ئەوەشدا مامۆستا و قوتابخانەیان لا خۆشەویستتر دەبێت،بەهرەو تواناكانیشیان دەردەكەون و بە باشی گەشە دەكات.وانە وتنەوە لە باخچەكانی منداڵاندا لەڕێگەی چیرۆك و شانۆ و گۆرانی و میوزیكەوە دەوترێتەوە ،منداڵان بە پەرۆشەوە گوێی لێدەگرن و حەزی پێدەكەن.لە قوتابخانەشدا مامۆستایان دەتوانن بۆ هەندێك بابەت چیرۆك بەكاربهێنن تا قوتابیان باشتر لە وانەكە بگەن.وانەی هونەر و وەرزش دوو وانەی زۆر گرنگن هەروەكو وانەكانی تر ،چونكە لەڕاستیدا منداڵ ئەو ڕۆژانە ی هەر زۆر لەلا خۆشە كە یەكێك لەو وانانەیان هەبێت بەمەرجێك مامۆستای شارەزا و پسپۆڕی خۆی بیڵێتەوە.
*مەرجی هۆنراوەی منداڵان بۆ ناو پڕۆگرامی خوێندن دەبێت چۆن بێت وەك دەزانین ئێوە هۆنراوەیەكتان لە كتێبی كوردی پۆلی دووەمی بنەڕەتیدا دانراوە؟
-مایەی خۆشحاڵییە كە هۆنراوەی(پاكوخاوێنی ژینگە) وەك باستان كرد لە كتێبی كوردی پۆلی دووەمی بنەڕەتیدا /بەرگی دووەمدا دانراوە،ئەم هۆنراوەیە لەوانەیە یەكەم هۆنراوە بێت كە بۆ ژینگە نووسراوە و كراویشە بە گۆرانی كە هاوڕێی هونەرمەند مامۆستا هەژار عوسمان ئاوازی بۆ داناوە و بەسەر زاری منداڵانەوەیە،من لەماوەی پێشوودا لە( دیداری كاكەی فەلاح بۆ ئەدەبی منداڵان) لێكۆڵینەوەیەكم پێشكەش كرد بەناوی(بەشێك لە هۆنراوەكانی ناو پڕۆگرامی خوێندن،كاكەی فەلاح وەك نمونە) كە تێیدا بە ڕوونی باسی ئەوەم كردووە كە ئەو هۆنراوانەی كەلە پڕۆگرامی خوێندندا دادەنرێن وەك ئەوە نییە كەلە گۆڤار یان ڕۆژنامەدا بڵاودەكرێنەوە ،چونكە لەوانەیە تیراژیان كەم بێت نەگەنە دەست هەموو منداڵێك،بەڵام ئەو هۆنراوانەی كە لە پڕۆگرامی خوێندندا دادەنرێن دەگەنە هەموو منداڵێك لە گشت شار و شارۆچكە و گوندێك كە قوتابخانەی تێدا بێت ،بۆیە پێویستە لیژنەیەكی شارەزا و پسپۆڕ سەرپەرشتی بكات لە ڕووی هونەر و تەكنیكی نووسینەوە ،لەڕوی زمانەوە،لەڕووی دەروونییەوە،بۆ ئەو پۆلە بگونجێت كە بۆی دادەنرێت ،هیوا بەخش بێت،كۆتاییەكی باشی هەبێت كە منداڵ چاوەڕێی دێڕی تر نەكات،بەئاسانی ئاوازی بۆ دابنرێت و بكرێت بە گۆرانی،وشەی نەشیاو و نا پەروەردەیی تێدا نێت،دوور بێت لە زمانی ناوچەیی…
*چۆن دەڕوانیتە ئەو بەرهەمانەی كە لێرەو لەوێ بۆ منداڵان چاپ دەكرێن؟ چی بكرێت باشە؟ پێشنیارتان چییە ؟
ڕاستە بەردەوام پەرتوك و نامیلكە ی تایبەت بۆ منداڵان دەردەچن بەڵام دەپرسین ئایا هەموویان گونجاو و پەروەردەیین بۆ ئەوەی بخرێنە بەردەست منداڵ؟ نەخێر لە بەر ئەوەی تیراژیان كەمە وەكو پێویست ناگەنە دەستی هەموو منداڵێك تا بیخوێنێتەوە،لەگەڵ ئەوەشدا تیایاندا هەیە كە هیچ مەرجێكی تێدا نییە كە تایبەت بێت بۆ منداڵ .من لە دیداری تریشمدا هەمیشە ئەوەم دووپات كردۆتەوە كە منداڵ بنچینەی بنیاتنانی كۆمەڵگەیە بۆیە پێویستە تا كۆمەڵگەیەكی دروست بنیاتبنێین پێویستە لە منداڵەوە دەست پێبكەین،بەرهەمی باش و بەسود و گرنگ و گونجاویان بخەینە بەردەست،كە ئەمەش بە بوونی دەزگایەكی پەخش و بڵاوكردنەوەی تایبەت بە منداڵان دەبێت لەلایەن وەزارەتی ڕۆشنبیرییەوە كە لیژنەیەكی پسپۆڕ و شارەزا سەرپەرشتی بكات لە هەموو بوارەكاندا ،ئەدەبی،هونەری،زمانەوانی،كلتوری،زانستی،دەرونی، منداڵ،ژینگەیی،هەر بوارێك كە ببێتە هۆی ئەوەی كە باشترین و بەسودترین و گونجاوترین و سەردەمی ترین و پێشكەوتووترین بەرهەم پێشكەش بە منداڵانی كورد بكرێت.هەرچەندە پێشتر بەڕێوەبەرێتی زنجیرە كتێبی منداڵان لە هەولێر و خانەی سمۆرە لە سلێمانی كە سەر بە وەزارەتی ڕۆشنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان بوون كۆمەڵێك بەرهەمی باشیان بەشێوەیەكی جوان بەچاپ گەیاند ،بەداخەوە لەئێستادا هیچیان نەماون.
*ئەگەر بكرێت ئاماژە بە چاپكراوەكانت بكەیت،ئایا پرۆژەی نوێت هەیە؟
ئەم بەرھەمانەم بە چاپ گەیاندووە، كە ھۆنراوە و چیرۆك وشانۆیی و ئۆپەرێتن بۆ منداڵان ،دوو بەرهەمیان كاری هاوبەشە لەگەڵ نووسەرانی تر.یەكێكیان بە هاوبەشی لەگەڵ دوو نووسەری تر بووە كە كۆمەڵێك چیرۆكی تایبەتن بۆ منداڵانی دایەنگە كە پێشتر كاری لەو شێوەیە نەكراوە. دووەمیشیان بە هاوبەشی لەگەڵ پێنج سەرپەرشتیاری پەروەردەیی دەربارەی ئامڕازەكانی فێركردنە لە باخچەكانی منداڵاندایە.
