هەڵویستی حزبی كرێكاران لە ئاین
نوسینی/ لینین وەرگیر بۆ كوردی/ د. كاوە محمود
تێبینی وەرگێر:
ئەم بابەتە لە ئەرشیفی ماركسیستەكان لە ئەنتەرنێت بە زمانی ئینگلیزی بڵاوكراوەتەوە، بۆ زمانی عەرەبی لە لایەن سەعید ئەلعلیمی وەرگیردراوە.
بە بۆچونی من گرنگی ئەم بابەتە لە چەند خاڵێكدایە:
1ـ بابەتەكە پشت بە بنەمایەكی فەلسەفی ماركسیست دەبەستێت و بە پێی میتۆدی ماتریالیستی میژووی هەڵوێست لە هزری ئاینی دەردەبڕێت ولە هەمان كاتدا بۆچونە لیبرال وئەنارشیستەكان سەبارەت بە هزری ئاینی پووچەڵ دەكاتەوە.
2ـ گرنگی دووەم لەوەدایە كە ئەم بابەتە تەنها بە لایەنی فەلسەفی هزری ئاینی رانەوستاوە، بەڵكو لەسەر ئەم بنەما فەلسەفییە هەڵوێستی سیاسی سوشیال دیموكراتەكانی ئەو كاتەی دەرخستەوە كە هەڵوێستی شیوعییەكانی ئەمرۆیە.
3ـ سێیەمین گرنگی لەوەدایە كە تەنها لە جوغزەی فەلسەفی وسیاسی رانەوەستاوە بەڵكۆ ئاماژە بە هەڵوێستی بواری رێكخستن وئەركی رێكخراوە حزبییەكانی لەم بوارەدا دەستنیشان كردوە.
گرێدانی بنەمای فەلسەفی بە هەڵوێستی سیاسی وبە كاری رێكخراوەیی میتۆدی ماركسە لە مامەڵەكردن لەگەڵ دیاردەكاندا بە دیاردەی ئاینییەوە.
دەمێنێتەوە بڵێن ئەم بابەتە شوێنی ئەو بەرهەمانە ناگرێتەوە كە بیر وبزوتنەوەی ماركسیست بە درێژای ساڵانی رابووردوودا بەرهەمی هێناوە، بەو شاكارانەی كە لە روانگەی ماتریالزمی مێژووییەوە شیكردنەوەی بۆ مێژوو كردوە.
ناكرێ شێوازی مامەڵەكردن لەگەل ئەم بابەتەی لینین بە داماڵینی چەند دێر و رستەیەك بێت، بەڵكو بە حاڵی بوونی تێكرای بابەتەكە بە هەموو رەهەندەكانییەوە.
كاوە
30 دیسەمبەری 2015
هەڵویستی حزبی كرێكاران لە ئاین
گوتاری نوێنەر سیركوف لە دۆما لە كاتی گفتوگۆ سەبارەت بە بودجەی سینود (ئەنجومەنی قەشەكان)، پاشان ئەو گفتوگۆیەی كە لە نێو فراكسیۆنی حزبمان لە دۆما بەرپابوو ، ولە ئاكامیشدا رەشنوسی ئەو گوتارە، تاییدا بەسەندكرا، كۆمەڵێك بابەتی ئێجگار گرنگ وهەنوكەیی لەم كاتەدا، وروژاند.
ئەمرۆ دەردەكەوێت كە بایەخدان بە ئاین نێوان ناوەندێكی فراوان لە كۆمەڵگادا هەیە، و ئەم بایەخدانەش خۆی خزاندۆتە نێو ریزی رۆشنبیرانی نزیك لە چینی كرێكار، وهەروەها بۆ ناوەندیكی دیاریكراو لە كرێكاراندا. بۆیە ئەركێكی رەهای سوشیال دیموكراتییەكانە كە بەیاننامەیەك رابگەیەنن، وهەڵوێستی خۆیان لە ئاین رونكەنەوە.
سوشیال دیموكرات تەواوی جیهانبینی خۆی بۆ جیهان لەسەر سوشیالیستی زانستی بنیات دەنێت. بناغەی فەلسەفەی ماركسیزم هەر وەكو چەند جارێك ماركس وئینگلز رایانگەیاندوە، ماتیریالیزمی دیالكتیكە، كە نەریتی میژوویی ماتریالیستەكانی سەدەی هەژدەهەم لە فەرەنسا پەیرەو دەكات، بە هەمان شێوە كەلەپوری فویرباخ (ناوەندی یەكەمی سەدەی نۆزدەهەم) لە ئەلمانیا كە ئەمەش بە تەواوی ماتیریالیستێكی بیباوەڕە و بە شێوەیەكی پۆزەتیفانە دژ بە هەموو ئاینەكانە. با تەواوی كەتێبەكەی ئینگلز (ئەنتی دوهرنگ) مان بە بیر بێتەوە كە رەش نوسەكەی لە لایەن ماركسەوە خوێنرابۆوە. لە وێدا ماتریالست وبیباوەڕی دوهرنگ تاوانباركراوە چونكە ماتیریالستێكی بتەو نەبووە وچەندین كەلێنی جێهێشتوە بۆ ئەوەی ئاین وفەلسفەی ئاین دزە بكات و خۆی تیادا بخزێنێت. باشە بێتەوە یادمان كە لە وتارێكدا دەربارەی لۆدفیچ فویرباخ، ئینگلز رەخنەی لێدەگرێت ودەڵێت فویرباخ بەرەنگاری ئاین ناكات تا كۆتایی پێ بهێنێت، بەڵكو كار بۆ نوێخوازی تێدا دەكات، تەنانەت دەیەوێت ئاینێكی نوێی باڵا دابهێنێت. ئاین ئەفیونی گەلانە، ئەم وتە بەناوبانگەی ماركس بەردی بناغەی هەموو تێروانینێكی ماركسە سەبارەت بە ئاینەكان.1
بەبەردەوامی ماركسیست بێی وایە هەموو ئاین وكەنیسە نوێكان وهەموو رێكخراوە ئاینییەكان ئامرازی بۆرژوای كۆنەپەرستە، كە بۆ داكۆكیكردن لە چەوساندنەوەو گەوجاندنی چینی كرێكار بە كار دەهێنرێـت.
بەردەوام ئینگلز كاروكردەوەی ئەو كەسانەی تاوانابركردوە كە ئارەزوی ئەوەیان دەكرد خۆیان زیاتر بە چەپگەرایەتی دەرخەن وخۆیان لە سۆشیال دیموكراتەكان بە شۆرشگیرتر بزانن، و وا بە پێویستیان زانی كە لە بەرنامەی حزبی كرێكاراندا راگەیاندێكی روون بۆ بێباوەڕی بكەن و شەر دژ بە ئاین رابگەیەنن.
ئینگلز لە ساڵی 1874دا كۆمینتی لەسەر بەیاننامە بەناوبانگەكەی پەناهەندەكانی كۆمۆنەی بلانكییەكان كە لە لەندن دەژیان، نووسی، و وەسفی هەرای ئەو راگەیاندنە دژ بە ئاینە كرد، كە ئەنتیكە وئەوپەری گەمژەییە، ووتی راگەیاندنی ئەو چەنگە باشترین شێواز بوو بۆ نوێكردنەوەی بایەخدان بە ئاین ورێگاگرتن لە پوكانەوە وتەواوبوونی. ئینگلز سەرزەنشتی بلانكییەكانی كرد چونكە لەوە حاڵی نەبوون كە تەنها ململانێی چینایەتی چینی كرێكار لە رێگای راكێشانی تەواوی توێژەكانی پرۆلیتاریا بۆ چالاكی كۆمەڵایەتی شۆرشگیرانە و هوشیارانە دەتوانێت جەماوەری چەوساوە لە گڕی ئاین رزگار بكات، لە كاتێكدا راگەیاندنی جەنگ دژ بە ئاین وەك ئەركێكی سیاسیانەی حزبی كرێكاران، بە تەواوی بازرگانی كردنە بە رستەی ئەنارشیستی.2
لە ساڵی 1877 و لە كتێبی ئەنتی دۆهرنگ، ئینگلز بە توندی هێرشی كردە سەر ملكەچكردنی دوهرنیگ فەلیەسوفی ئایدیالیست وئاین كە پێشكەشی كردبوو. ئینگلیز بە شێوەیەكی یەكلاكەرانەوە بیرۆكە شۆرشگێرییە ساختەكەی دوهرینگی سەبارەت بە قەدەغەكردنی ئاین لە كۆمەڵگای سۆسیالستی، تاوانباركرد. لێرەدا ئینگلز دەڵێت" راگەیاندنی جەنگ دژ بە ئاین بەرهەمهێنانەوەی بسماركە واتە دووبارەكردنەوەی گەمژەییەكەی ململانێی بسمارك دژ بە پیاوانی ئاینی (ئەكلیركییەكان) كە بە خەباتی كەلتوری بەناوبانگ ناوەزەند كرابوو. ئەو ململانێیەی بسمارك لە ساڵی 1870 دژ بە حزبی كاسولیكی ئەلمانیا كردی ـ حزبی میانرەوـ كە بە هەمان شێوازەكانی پۆلیسییانەی كاسولیكییەكان ئەنجام درا. ئەم كردەوەیەی بسمارك بوو بە هۆی وروژاندن وهاندانی خولیای بەربەرچدانەوەی ئەكلیركی كاسولیكی، وزیانی بە كاری كەلتوری راستەقینەی گەیاند، چونكە بوو بە هۆی دەركەوتنی دابەشبوونی ئاینی لە جیاتی دابەشبوونی سیاسی، وئەمەش سەرنجی ناوەندێكی چینی كرێكار وهەندێ لە كەسایەتی دیموكراسیخواز لە ئاراستە كردن لە سەر ئەركە هەنوكیی وبەپەلەكانی ملمڵانێی چینایەتی وشۆرشگێرانە بەرەو توندترین شێوازی دژایەتی كردنی پیاوانی ئاینی (ئەكلیركی) بە شێوەیەكی درووستكراو وساختانە، راكێشا.
بەم شێوەیە دوهرینگی مودەعی شۆڕشگیری توندڕەوانە بە شێوازێكی دیكە دەیەوێت هەمان گەمژەیی بسمارك دووبارە بكاتەوە.
ئینگلز جەخت لەوە دەكاتەوە كە پێویستە حزبی كرێكاران توانای كاركردنی درێژخایەنی هەبێت لە ئەركی رێكخستن و فێركردنی چینی پرۆلیتاریا، كە ئەمەش لە ئاكامدا دەبێتە هۆی پۆكانەوەی ئاین، وگرنگە خۆی فرێنەداتە نێو قوماركردن بە رێگای چەنگێكی سیاسی دژ بە ئاین.3
ئەم تێروانینە بۆتە بەشێكی پۆخت لە ناوەڕۆكی هزری سوشیال دیموكرات كە بۆ نموونە داكۆكیكردن لە ئازادی جزویت، وهاتنیان بۆ ئەڵمانیا، و وازهێنان لە قەڵاچۆكردنی ئاینێكی دیاركراو، دەركەوت. ؛ ئاین مەسەلەیەكی تایبەتییە؛ : ئەم خاڵە گرنگە لە بەرنامەی ئیرفۆرت (1891)، پوختەی هەموو تاكتیكە سیاسییەكانی سۆشیال دیموكراتە.
ئەم تاكتیكانە ئێستا بۆتە مەسەلەیەكی ئاسایی، و لە هەمان كاتدا بۆتە سەرهەڵدانی شێواندێكی نوێ ماركسیزم بە ئاراستەیەكی پێچەوانەوە بەرەو ئاراستەی هەڵپەرستی.
ئەم خاڵە لە بەرنامەی ئیرفۆرت لە كۆتاییدا وا شیكرایەوە كە ئێمەی سۆشیال دیموكراتەكان وحزبەكەمان پێمان وایە كە ئاین مەسەلەیەكی تایبەتە، مەسەلەیەكی تایبەتە وخودییە بۆ ئێمە وەك سوشیال دیموكراتیك و، وەك حزبێك. بێ چونە نێو گفتوگۆیەكی راستەوخۆ لەگەڵ ئەم تێروانینە هەڵپەرستانەیە. ئینگلز لە نەوەتەكاندا ئاماژەی بە پێداویستی بەرەنگاربونەوەی ئەم بۆچونە بە شێوەیەكی یەكلاكەرانەەی پۆزەتیفانە كردوە، نەك بە شێوازی دانوستان. بۆ زانین ئینگلز ئەم كارەی بە شێوەی بەیاننامەیەك كرد وتاییدا بە توندی جەختی كردوە كە سۆشیال دیموكراتەكان پێیان وایە ئاین مەسەلەیكی تایبەتمەندە لە پەیوەندیدا بە دەوڵتەوە، نەك مەسەلەیكی تایبەمەندی خودی بیت بە نیسبەت ئێمەوە، یان لە پەیوەندی بە ماركسیستەوە، یان لە پەیوەندی بە حزبی كرێكارانەوە.4
ئەمە مێژووی دەرەوەی گوتەكانی ماركس وئینگلزە سەبارەت بە مەسەلەی ئاین.
بە نیسبەت ئەوانەی هەڵوێستێكی سەركێشانەیان بەرامبەر بە ماركسیست هەیە، وئەوانەی ناتوانن ومەبەستیان نییە بیركەنەوە، ئەم مێژووە بە كۆمەڵێك هێڵی ناكۆك دەزانن، وبە كۆمەڵێك ئەم دیو ئەودیوی بێ مانای ماركسیانەیە دائەنێن. تێكەڵەیەك لە بێباوەری "توند" و لەگەڵ كاركردن بۆ "رازیكردنی" ئاین. ئەمەش راو بۆچونێكی نا مەبدەئییانەیە نێوان تەیاركردنی جەنگێكی شۆرشگیرانە دژ بە خودا هاوكات لە گەڵ ئارەزویەكی ترسنۆكانە بۆ پشی پشیكردن بۆ كرێكارە ئاینپەروەرەكان، لە ترسی ئەوان وبۆ ئەوەی دوور نەكەونەوە...هتد. بەم ئاراستەیە ئەدەبی ئەنارشیستی بازرگانەكانی ووشەكان كۆمەڵێك شاڵاوی دژ بە ماركسیست لە خۆ دەگرێت.
بەڵام هەر كەسێكی بە توانا كە لە گشت حاڵەتەكاندا جیدی بیت لە ئاستی مامەڵەكردن لە گەڵ ماركسیزم، ولە بیركردنەوە لە مەبدەئە فەلسەفییەكانی و شارەزایی لە سوشیال دیموكراتی نێونەتەوەیی هەبێت، بە پەلە ئەوە رچاو دەكات كە تەكتیكەكانی ماركسیزم سەبارەت بە ئاین توندو وتۆڵە، وبە بایەخەوە لە لایەن ماركس وئینگلزەوە دراسەت كراوە. ئەو مەسەلانەش كە كەسانێك بە نەزانی وبە سەرپێی مامەڵەی ڵە گەڵ دەكەن،و بە راڕابوونی دەزانن، هەڵهێنجانێكی راستەوخۆو بێگومانی ماتریالزمی مێژوویە.
لە راستیدا دوچاری هەڵەیەكی قوڵ دەبینەوە ئەگەر پێمان وا بێت "میانڕەوەی" ماركسیزم بەرامبەر بە ئاین دەرئەنجامی تیروانینێكی "تاكتیكی" گریمانەیە، یان بە مەبەستی ئارەزوی "نە ترساندنی" هەر كەسێكە یان شتی ئا وەها. بەڵكو بە بێچەوانەوە هێڵی سیاسی ماركسیزم بێ دابڕین، راستەوخۆ پەیوەندی بە پرنسیپە فەلسەفییەكانیەوە هەیە.
ماركسیزم ماتیریالزمە. بەم سیفەتەشی بێ بەزەییانە دژ بە ئاینە هەر وەكو خاوەنی شاكارە ماتریالیستەكانی سەدەی هەژدەیەم یان ماتیریالزمی فویرباخ. ئەمە بابەتێكە گومانی تیادا نییە. بەڵام ماتیریالستی ماركس وئینگلز زیاتر لە خاوەنی ئەو شاكارانە وفویرباخ دەڕوات، بەوپێیەی فەلسەفەی ماتیریالزم لە بواری مێژووی ولە بواری زانستە كۆمەڵایەتییەكان جێبە جێدەكات. دەبێ قەڵاچوی ئاین بكەین ئەمە ئەلفابێی هەر ماتریالستێكە، بەم پێیەش هەموو ماركسیستێك. بەڵام ماركسیزم ماتریالستێك نییە لە ئاستی ئەلفابێت رابوەستێت، بەڵكو لەوە زیاتر دەڕوات، ودەڵێت: دەبێ بزانین چۆن قەڵاچۆی ئاین دەكەین، وبۆ ئەوەی ئەمەش بكەین پێویستە سەرچاوەی باوەڕ وئاین لە نێو جەماوەردا بە شێوەیەكی ماتیریالست شیبكەینەوە. ناكرێ تەنها بە پرۆپاگندەی ئایدیۆلۆژیانەی كتومت ئەنجام بدرێت، یان ئەم بابەتە لە پروپاگندەدا بچوك بكرێتەوە. ئەمە پەیوەندی بە پراكتیكی بەرچاوی بزوتنەوی چینی كرێكارەوە هەیە كە مەبەستی نەهێشتنی رەگە كۆمەڵایەتییەكانی ئاینە.
بۆچی ئاین توانیوێتی شوێنی خۆی لە ناوەندی بەشە جۆراجۆرەكانی پرۆلیتاریای شارەكان وناوەندی فراوانی نیمچە پرۆلیتاریا وناوەندی كۆمەڵەی جوتیاران بپارێزێت؟
بۆرژوای پێشكەوتو وەڵام دەداتەوە ودەلێت : بە بۆنەی نەزانینی گەلەوە یە، بەڵام رادیكال وماتریالیستی بۆرژوا وئەوانەی وەكو ئەون دەڵێن:؛برۆخی ئاین و وبژی بێباوەڕی، وبڵاوكردنەوەی تیروانینە بی باوەڕییەكان ئەركی ئێمەیە!؛. بەڵام كەسی ماركسیست دەڵێت: ئەمانە راست نین، وتێروانینێكی ساختەیە ئەوەی بۆرژوا بیر تەسەكەكان باسی دەكەن. ئەم بۆچونانە بە قوڵییەكی تەواو ناوەرۆكی ئاین دەرناخات، وبە شێوازێكی ماتیریالست شیناكاتەوە، بەڵكو بە شێوەیەكی ئایدیالست. بە شێوەیەكی سەرەكی ئاین رەگی كۆمەڵایەتی لە وڵاتە سەرمایەدارە نوێكان هەیە. قوڵترین رەگی ئاین خۆی لە بارودۆخی ناهەمواری كۆمەڵایەتییانەی جەماوەری كرێكار بەرجەستە دەبێت، ونەبوونی توانای تەواوی بۆ روبەروبونەوەی هێزە نابینایەكانی سەرمایەداری كە هەموو رۆژ وهەموو كاتژمێَرێك كرێكارانی ئاسایی دووچاری دژواترین گرفت وئازاری وەحشیگەریانە دەكاتەوە كە ئەمە بە هەزاران جار دژواترە لەوەی بە هۆی روداوی ناكاو وەكە شەر ِ و بومە لەرزە .. هتد، پێوەی ئاڵودە دەبن.
؛ ترس خداكانی درووستكردوە؛، ترس لە هێزە نابیناكانی سەرمایەداری ـ نا بینایە چونكە چاوەڕواننەكراوە لە لایەن جەماوەری گەلەوە ـ هێزێكە لە هەر هەنگاوێكدا هەڕەشە لە ژیانی پرۆلیتاریا وخاوەن مولكی بچوك دەكات. بە كردەوەش ژیانی تێكدەدات، تێكیدەشكێنێ، وبرسی دەكات، و دوچاری لەشفرۆشی دەكات، و لە ناكاو وبێ ئەوەی چاوەروانكراو بێت لە برسا دەیكوژێت. ئەمانە رەگی ئاینی نوێن كە دەبێ كەسانی ماتیریالست گەر بە شێوەیەكی ساوایانە ماتیریالیست نەبن، درك بەم راستییە بكەن. هیچ كتێبێكی قوتابخانە توانای ئەوەی نییە كە ئاین لە عەقلی ئەو جەماوەری كە سەرمایەداری بە كاری پڕۆكێنەر هاریوێتی و دوچاری هێزی كوێرانەی تێكدەری ئەو بۆتەوە، دەربهێنێت، تا وەكو ئەو جەماوەرە خۆی فێر نەبێت كە شەڕ لەگەڵ رەگی ئاین بكات و جەنگ دژ بە حوكمی سەرمایە بە هەموو شێوەكانیەوە بكات، ئەمەش بە رێگایەكی هۆشمەندانە ویەكگرتوو ورێكخراو ونەخشە بۆ كێشراو.
ئایا ئەمە ئەوە دەگەیەنێت كە كتێبەكانی فێرخوازی دژ بە ئاین زیان بەخش و پێویست نین؟
نا، بە هێچ شێوەیەك وا نییە. ئەمەش مانای وایە كە پروپاگندە بۆ بێباوەربوون كە سوشیال دیموكرات دەیكات پێویستە لە بەرەژەوەندی ئەركە سەرەكییەكەیدا بیت. ئەركی پەرەپێدانی هۆشمەندی چینایەتی جەماوەری چەوساوەكان دژ بە چەوسێنەرەكانی.
لەوانەیە حاڵی نەبوون سەبارەت بەم مەسەلەیە هەبێت (یان بە راستەوخۆ حاڵی نەبوون هەبێت)، لە لایەن ئەوانەی نەچونەتە نێو قوڵای پرنیسپەكانی ماتیریالزمی دیالكتیكی، واتە فەلسەفەی ماركس وئینكلز. لەوانەیە بوترێ ئەمە چۆن دەكرێت؟ ئایا پروپاگندەی ئایدیۆلۆژی، وبانگەشە بۆ بیرێكی دیاریكراو، ململانێ دژ بە دوژمنی رۆشنبیری وپێشكەوتن كە هەزاران ساڵە خۆی نواندوە (واتە ئاین)، پێویستە لە خزمەت ولە ژێر ركێفی ململانێی چینایەتی بێت، واتە ململانێ لە پێناوی ئەنجامێكی كردەیی دیاریكراو لە بواری ئابوری وسیاسیدا؟
ئەمە یەكێكە لەو نارەزاییانەی كە دەوترێ سەبارەت بە ماركسیزم كە رەنگدانەوەی تێنەگەیشتنی تەواوی دیالكتیكی ماركسیزمە. ئەو ناكۆكییەی كە ئەوانەی نارەزان و دەریدەبڕن، ناكۆكییەكی راستەقینەی ژیانی كردەییە، وناكۆكییەكی زارەكی ودرووستكراو نییە. كاتێك بتوانی هێلێكی یەكلاكەرەوەی بەهێز كە پێشێل نەكرێت نێوان پرۆپاگندەی تیئۆری بۆ بێباوەری واتە تێكشكاندنی باوەری ئاینی لە ناوەندی بەشێكی دیاریكراوی پرۆلیتاریا، ولە هەمان كاتدا ئەنجامدانی سەركەوتن وپێشكەوتن لە ململانێی چینایەتی لەم ناوەندەدا، مانای ئەوەیە بە شێوازێكی دیالكتیكی هۆكارەكان دەدۆزیتەوە و ئاستێكی گۆڕاو رێژەیی بۆ ئاستێكی رەها دەگۆڕێت. ئەمەش بە خورتی جیاكردنەوەی دوو بابەتی گرێدراوە كە ناكرێت لە ژیانی واقیعیدا جیابكرێنەوە.
با نمونەیەك وەرگرین. ئەگەر پرۆلیتاریا لە وڵاتێكی دیاریكراوەدا و لە پیشەسازییەكی دیاریكراودا، دابەشبووبن، وگریمان بەشێكی پێشكەوتوویان تا رادەیەكی ماقول، هۆشمەندی چینایەتیان هەبێت و بێباوەربن، لە لایەكی دیكەوە كرێكاری دواكەوتوو هەبێت كە بەردەوام پەیوەندیان بە گوند وبە جوتیارانەوە هەبێت، وباوەڕیان بە خودا هەبێت، وهامشۆی كەنیسە بەكەن، ولەوانەشە لە ژێر كارلێكردنی راستەوخۆی ئاخوندی ناوخو بن، و ئەو كرێكارانە یەكێتییەكی كرێكارانەی كریستیانیان دامەزراند. گریمان ململانێی ئابوری لەو ناوچەیەدا وای كرد مانگرتن بەرپابێت. لەم حاڵەتەدا ئەركی كەسانی ماركسیستە كە سەركەوتنی بزوتنەوەی مانگرتن بە پلەی یەكەمی كارەكانی بێت و لەسەرو هەر شتێكی دیكەوە بە هەند وەریگرێت، و بە توندی دژایەتی دابەشكردنی كرێكاران بكات بۆ كەسانی بێباوەری ئاینی وكەسانی كریستیان، یان هەر شێوازێكی دیكەی لەم جۆرە. لەوانەشە لەم جۆرە حاڵەتانەدا پروپاگندە كردن بۆ بێباوەری ئاینی پێویست نەبێت و لەهەمان كاتدا زیان بەخش بێت. ئەمەش نەك لە ترسی ئەوەی كورسییەك لە هەڵبژاردن دەدۆرێت یان شتێكی لەو جۆرە. بەڵكو ئەم هەڵوێستە ململانێی چینایەتی بەرەو پێشەوە دەبات وئەو مەرجانە دێنێتە پێشەوە كە لە كۆمەڵگای سەرمایەداری نوێدا كرێكارە كریستیانەكان بەرەو سۆشیال دیموكرات و هزری بێباوەری ئاینی ئاراستە بكرێن بە هەزاران جار زیاتر لەوەی كە بە پرۆپاگندەی ئاشكرا بۆ بێباوەری ئاینی، بەرەو ئەوە بچن.
بانگەشەكردن بۆ بێباوەری ئاینی لەو حاڵەتە و لەو هەلومەرجەدا دەبێتە سازدانی گەمەیەكی چاك بۆ ئاخوندەكان كە ئارەزویان لەوە تێپەر ناكات كە كرێكاران نەك بە پێی بەشدارییان لە چالاكی مانگرتن، پۆلێن بكرێن ، بەڵكو لە سەر بنەمای باوەڕیان بە یەزدان. ئەو ئەنارشیستەی كە بانگەشە بۆ چەنگ دژ بە خودا دەكات بە هەر نرخێك بێت، بە كردوە یارمەتی ئاخوند وبۆرژواكان دەكات (بەردەوام ئەنارشیستەكان بەكردەوە یارمەتی بۆرژوا دەكەن). دەبێ كەسی ماركسیست ماتریالیست بێت، واتە دژ بە ئاین بێت، وماتریالستێكی دیالكتیكی بێت، واتە نەك چارەسەری ململانێ دژ بە ئاین بە شێوەیەكی راماڵاو و لەسەر بنەمای بانگەشەیەكی گۆشەگیرانە ولایەنی تیئۆریی پوخت و نەگۆڕاو، بەڵكو بە شێوەیەكی بەرچاو لەسەر بنەمای ململانێی چینایەتی كە لە پراكتیكدا لە هەموو شتێك زیاتر جەماوەر فێردەكات. دەبێ كەسانی ماركسیست توانای ئەوەی هەبێت كە بروانێتە تەواوی بارودۆخەكە. دەبێ توانای ئەوەی هەبێت كە جیاوازی بكات نێوان ئاستی ئەنارشیستی و هەڵپەرستی (كە ئەم ئاستەش رێژەیی ولە گۆراندایە، بەڵام هەیە) نابێ خۆی ملكەچی بەناوشۆرشگیری ومیتۆدی راماڵاو وزارەكی و پوچ ودابڕاو لەو واقیع بكات كە ئەنارشیستەكان رایدەگەیەنن، یان لە نزمی وهەڵپەرستی بۆرژوای بچوك ورۆشنبیرە لیبرالیستەكان كە راڕان لە تێكۆشاندا دژ بە ئاین، و لە بیری دەچێت كە ئەمە ئەركێتی، ولەگەڵ باوڕهێنان بە یەزدان خۆی دەگونجێنێت وململانێی چینایەتی رێنمایی ناكات، وخۆی كەم وسوك دەكاتەوە بەوەی كەس لێی دڵگران نەبێت و دڵی كەسی لێنەرەنجێت، و كەس نەترسێنێت لەسەر بنەمای ئەو پەیڕەوە "حەكیمانەی كە دەڵێت بژی و ماوە بدە كەسانی دیكەش بژین بۆ خۆیان..هتد.
لەم دیدەوە دەبێ هەڵسوكەوت لەگەل تێكرای ئەو بابەتە لاوكیانە بكەین كە پەیوەندییان بە هەڵوێستی سوشیال دیموكراتەكان سەبارەت بە ئاینەوە، هەیە. بۆ نمونە زور جار پرسیاری ئەوە دەكرێت ئایا دەكرێ ئاخوندێك ببێتە ئەندام لە حزبی سوشیال دیموكرات، یان نا. بە گشتی بە شێوەیەكی پۆزەتیفانەی رەها وەڵامی ئەم پرسیارە دەدرێتەوە. ئەزمونی حزبە سۆشیال دیموكراتەكان بە بەڵگەدەهێنرێتەوە. بەڵام ئەم ئەزمونە بەرهەمێك بوو نەك تەنها بۆ جێبەجێكردنی میتودی ماركس لەسەر بزوتنەوەی كرێكاری، بەڵكو بۆ هەڵومەرجی مێژووی تایبەتی ئەوروپای رۆژئاوا كە لە روسیادا جیاوازە( دواتر زیاتر باسی ئەو هەلومەرجە دەكەم)، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كە شێوازی وەڵامدانەوی ئەرێنی بی مەرج لەم حاڵەتەدا راست نییە. ناكرێ جارێكی دیكە وهەتا هەتایە دوپاتی ئەوە بكەینە كە ئاخوندەكان ناكرێ ببنە ئەندام لە حزبی سۆشیال دیموكرات. لە هەمان كاتدا ناكرێ بپێچەوانی ئەمەش وەك بنەمایەك، لەنگەر بخەین. ئەگەر ئاخوندێك هاتە لامان بۆ بەشداریكردن لە كاری سیاسییانەی گشتیمان وئامادەیی خۆی دەربڕی كە بە ویژدانێكی زیندووە كارە حزبییەكانی جیبەجێبكات كە لەگەڵ بەرنامەی حزب ناكۆك نەبێت، دەكرێ ماوەی بدرێتی بێتە ریزی سۆشیال دیموكراتەكانەوە، چونكە ناكۆكی نێوان ناوەرۆك وپرنسیپەكانی بەرنامەی ئێمە وبیروباوەری ئاینی ئەو ئاخوندە لەم هەلومەرجەدا كارێكە تەنها پەیوەندی بە خودی خۆیەوە هەیە، وناكۆكییەكی تایبەت بەوە وناكرێ رێكخراوێكی حزبی ئەندامانی تاقیبكاتەوە تا ببینێت ئایا ئەو ئەندامە ناكۆكی هەیە نێوان تێروانینی خۆی وبەرنامەی حزبەكەی. بەڵام لەوانەشە ئەو حاڵەتە دەگمەن بێت تەنانەت لە ئەوروپای رۆژئاوادا. لە كاتێكدا لە روسیا ئەم حاڵەتە نییە. ئەگەر ئاخوندێك بۆ نمونە هاتە ریزی حزبی سۆشیال دیموكرات و تەنها كاری سەرەكی ئەو بانگەشەكردن بێت بۆ بیروباوەری ئاینی لە نێو حزبدا، ئەوا بێ چەند وچون دەبێ لە ریزی حزب دەربكرێت.
ناكرێ ئەو كرێكارانەی كە باوەریان بە یزدان هەیە نەهێنینە نێو حزبی كرێكاری سۆشیالستەوە، بەڵكو دەبێ بە ئانقست كار بۆ هێنانیان بكەین، وبە شێوەیەكی رەها نابێ بچوكترین سوكایەتی بە بیروباوەری ئاینیان بكەین، بەڵام دەیان هێنینە نێو ریزی حزبەوە، تا بە ناوەرۆكی بەرنامەی خۆمان پەروەردەیان بكەین، نەك بوار بدەین ململانییەكی چالاك دژ بە حزب بكرێت. ئێمە بوار بە ئازادی بیروباوەر لە نێو حزبدا دەدەین ، بەڵام تا سنورێك كە ئازادی گردبونەوەمان لە نێو حزبدا بواری بدات. ئێمە ناچار نین بەدەم ئەو تیروانینانەوە بێن كە كەسانێك چالاكانە بانگەشەی بۆ دەكات بەڵام لە لایەن زۆربەی حزبەوە، رەتكراوەتەوە.
با ئێستا بگەینە ئەو هەلومەرجەی كە لە رۆژئاوا شیكردنەوەی هەڵپەرستانەی بۆچونی ؛ئاین مەسەلەیەكی تایبەتە؛ی درووستكرد. بێگومان كارتێكردنی ئەم مەسەلەیە بۆ هەموو ئەو بابەتانە دەگەرێتەوە كە بە گشتی هەلپەرستی دروستكرد، وەكو قوربانیدان بە بەرژەوەندییە پوختەكانی چینی كرێكار لە پێناوی دەسكەوتێكی كاتیدا. حزبی پرۆلیتاریا داوا دەكات دەوڵەت رایبگەیەنێت كە ئاین مەسەلەیكی تایبەتە، بەڵام پێی وا نییە كە خەبات دژ بە ئەفیونی گەلان، و خەبات دژ بە خرافاتی ئاینی... هتد ؛مەسەلەیەكی تایبەتە؛. هەڵپەرستەكان ئەم مەسەلەیە دەشەوێنن بۆ ئەوەی وا بگەیەنێت كە حزبی كرێكارانی سۆسیالست ئاین بە مەسەلەیكی تایبەت دادەنێت!
بەڵام لەگەڵ ئەم شێواندنە هەڵپەرستانەیەی كە پێی راهاتوین ( بە هیچ شێوەیەكی ئەم بابەتە روننەكرایەوە لە كاتی كفتوگۆی فراكسیۆنی حزبمان لە دۆما كە ئەم گوتارەیان سەبارەت بە ئاین دارشت) ، ئەگەر بوار هەبێت بیدركێنین ئەوا هەلومەرجێكی مێژووی تایبەت هەیە وای كردوە زێدە رۆیی لە بایەخندان لە لایەن سوشیال دیموكراتەكانی ئەوروپاوە بەم مەسەلەیە، هەبێت.
ئەم هەلومەرجە مۆركێكی دوو فاقی هەیە. یەكەم ئەركی قەڵاچۆكردنی ئاین بە شێوەیكی مێژوویی ئەركی بۆرژوای شۆرشگیر بووە، ولە رۆژئاوادا ئەم ئەركە تا رادەیەكی دوور ئەنجام درا ، یان لەلایەن بۆرژوای دیموكراتەوە لە سەردەمی شۆرشەكانی دژ بە دەرەبەگایەتی وهەلومەرجەكانی سەدەی ناوەڕاست، چارەسەركرا. لە هەر یەك لە فەرەنسا وئەلمانیا كەلتورێكی جەنگی بۆرژوا دژ بە ئاین هەیە. ئەمەش لە مێژەوە وپێش سوشیالزم (موسوعییەكان لە فەرنسا، وفویرباخ)، دەستی پێكردوە. بەڵام لە روسیا بە هۆی هەلومەرجی شورشی بۆرژوا دیموكراتی لای خۆمان، ئەم ئەركە بە گشتی كەوتۆتە ئەستۆی چینی كرێكارەوە.
دیموكرات بۆرژوای بچوك (نارودنیك) لە وڵاتی خۆمان كارێكی زۆری لەم بوارەدا نەكردوە، بەبەراورد كردن لەگەڵ ئەوەی لە ئەوروپادا جێبەجێ كراوە.
لە لایەكی دیكەوە ئەزمونی شەڕی بۆرژوا دژ بە ئاین لە ئەوروپادا بوو بە هۆی سەرهەڵدانی شێواندنێكی چلۆنایەتی بۆرژوازیانە ئەم شەڕە لەلایەن ئەنارشیستەكانەوە. ئەمەش لەلایەن ماركسیستەكانەوە بە دوور ودرێژی و چەندین جار دووبارە كراوەتەوە كە هەرچەندە بە توڕەییەوە شاڵاو دژ بە ئاین دەكەن، بەڵام هەڵوێستەكەیان جیهانبینییەكی بۆرژوایانەیە سەبارەت بە جیهان.
ئەنارشیست وبلانكییەكان لە ئەمەریكای لاتینی( كە بە رێكەوت قوتابی دوهرنگن)، هاوكات ئەوانەی ئەلمانیا وئەنارشیستەكانی ئوتریش لە هەشتاكاندا هەموویان بازرگانیان بە رستەی شۆرشگیری لە ململانییان دژ بە ئاین، دەكرد. هاوكات سوشیال دیموكراتەكانی ئەوروپا بەرەو لایەنەكەی دیكەی توندرەوەی دەڕۆیشتن. پێویستە لەم هەڵوێستەیان تێبگەین وتا رادەیەك بۆ ئەوان رەوایە، بەڵام دوچاری هەڵە دەبینەوە ئێمەی سۆشیال دیموكراتەكان ئەگەر هەلومورجی مێژوویی تایبەت بە ئەوان لە یاد بكەین.
دووەم لە رۆژئاوا دوای تەواوبوونی شۆرشە بۆرژوا نەتەوەییەكان، ودوای دامەزراندنی ئازادی ئاینی تەواو بە هەر رادەك بێت، بە شێوەیكی مێژوویی مەسەلەی ململانێی دیموكراسیانە دژ بە ئاین تا مەودایەكی دوور بە هۆی ململانێی بۆرژوای دیموكرات دژ بە سوشیالستی، پاشكەوت، چونكە حكومەتە بۆرژواكان بە ئانقەست هەوڵیان دا سەرنجی جەماوەر لە سۆشیالستی دووركەنەوە لە رێگای رێكخستنی شاڵاوێكی نیمچە لیبراڵ دژ بە پیاوانی ئاینی. ئەمەش خەسڵەتی خەباتی كەلتوری بوو لە ئەلمانیا، وشێوازی ململانێی بۆرژوا كۆمارییەكان بوو دژ بە حوكمی پیاوانی ئاینی لە فەرەنسا.
دژایەتیكردنی بۆرژوای ئاینی وەك ئامرازێك بۆ سەرنج راكێشانی جەماوەری چینی كرێكار بۆ دوور كەوتنەوەیان لە سۆشیالزم، كەوتە پێش بڵاوبونەوەی گیانی بێباكی نوێ سەبارەت بە تێكۆشان دژ بە ئاین لە ناوەندەكانی سۆشیال دیموكراتەكان لە رۆژئاوادا. دووبارە ئەم حاڵتە بە تەواوی رەوایە ولێی حاڵی دەبین، چونكە دەبوایە سۆشیال دیموكراتەكانی رۆژئاوا روبەروی دژایەتی هەژمونی پیاوانی ئاینی و بیری بسمارك بونایە لە رێگای خستنی ململانێ دژ بە ئاین لە ژێر ركێفی ململانێ لە پێناوی سۆشیالزم.
هەلومەرجی روسیا بە تەواوی جیاوازە. پرۆلیتاریا سەركردایەتی شۆرشی دیموكراتی بۆرژوا دەكات. بۆیە دەبێ حزبی پرۆلیتاریا سەركردایەتی ئایدیۆلۆژیانەی ئەم ململانێیە بێت دژ بە هەموو خەسڵەتەكانی سەدەی ناوەڕاست، بەو حاڵەتشەوە كە باس لە ئاینی كۆن وفەرمی دەكات، یان هەر هەوڵێك بە مەبەسەتی نوێكردنەوەی ئاین یان بۆ ئەوەی جلوبەرگێكی دەرەكی نوێ و جیاوازی لەبەركات. لە كاتێكدا بە بەراورد كردن لەگەل ئەمەدا ئینگلز میانرەوی نواند لە راستكردنەوەی هەڵپەرستی سوشیال دیموكراتەكانی ئەلمان كە داواكاری حزبی كرێكارانیان گۆری لەوەی كە دەوڵەت ئەوە رابگەیەنێت كە ئاین مەسەلەیەكی تایبەتە بە راگەیاندی ئەوەی كە ئاین شتێكی تایبەتە بە نیسبەت خودی سۆشیال دیموكراتەكانەوە. ئەگەر ئەم هەڵوێستە و ئەم شێواندنە ئەلمانییە لە لایەن هەڵپەرستانەی روسیاوە بۆ حزبی سۆشیال دیموكراتی لای خۆمان هاوردە بكرایە، بێگومان سەد جار توندتر لە لایەن ئینگلزەوە سەرزەنشت دەكرا.
كاتێك لە مینبەری دۆما فراكسیۆنەكەمان رایگەیاند كە ئاین ئەفیونی گەلانە، كارێكی راستی كرد و بو بە دەسپێشخەرییەك كە دەبێتە بناغەیەكی باش كە خزمەتی راگەیاندنە داهاتوەكانی سۆشیال دیموكراتەكان سەبارەت بە مەسەلەی ئاین، دەكات.
ئایا دەبوایە زیاتر برۆن وپەرە بە دیالۆگیكی زیاتر ودرێژخایەن لە بواری بێباوەری بدەن؟ ئێمە پێمان وایە نییە. لەوانیە ئەوە ببوایە زێدە رۆیی لە تێكۆشان دژ بە ئاین. لەوانەیە ببوایە هۆی هێڵی جیاواز نێوان تێكۆشانی بۆرژوا وتێكۆشانی سوشیالیستی دژ بە ئاین تێگەڵ بێت وتەنانەت ئەو هێڵە نەمێنێت.
ئەركی یەكەمی فراكسیۆنی سۆشیال دیموكرات لە نێو ئەم دۆمایە، بە سەربەرزی ئەنجام درا.
ئەركی دوومەمان كە بە نیسبەت سۆشیال دیموكراتەكانەوە ئێجگار گرنكە ئەوەیە كە رۆڵی چینایەتی كەنیسە وئاخوندەكان لە پشتگیری كردنی ئەم حكومەتە ولە پشتگیریكردنی بۆرژوا لەو شەرەیدا كە دژ بە چینی كرێكار بەرپای كردوە، روونكەینەوە. ئەمەش بە سەربەرزییەوە ئەنجام درا. زور شت هەیە دەكرێ سەبارەت بەم بابەتە بوترێت. لە ئایندەشدا سۆشیال دیموكراتەكان دەزانن چۆن لە راگەیاندنەكانی داهاتوەدا گوتاری هاورێ سیركۆف فراوانتر كەنەوە، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا گوتارەكە ئێجگار باش بوو، وبلاوكردنەوەشی لە رێكخراوە حزبییەكاندا ئەركی راستەوخۆی حزبمانە.
ئەركی سێیەمان ئەوەیە كە دەبوایە بو دوور ودرێژی رونكردنەوە سەبارەت بە مانای راستەقینەی بۆچونەكەمان بكرایە كە زۆر جار لەلایەن هەڵپەرستە ئەلمانەكانەوە، دوچاری شێواندن دەكرێن كە كاتێك دەوترێت ئاین مەسەلەیەكی تایبەتە. بەداخەوە هاورێ سیركۆف ئەمەی نەكرد و، لە چالاكییەكانی پێشتری فراكسیۆنی دۆما هاورێ بیلۆسۆف دوچاری هەلەَیەك سەبارەت بەم مەسەلەیە بۆوە، ولەو كاتەشدا رۆژنامەی پرۆلیتاری ئاماژەی پێكرد. گفتوگۆكانی نێو فراكسیۆن ئەوە دەردەخات كە گفتوگۆ سەبارەت بە بێباوەرێ ئەو داواكارییە بەناوبانگەی لێدورخرابۆوە كە دەبوایە ئاماژەی بە راگەیاندنی ئاینی بكردایە وەك مەسەلەیەكی تایبەت. تەنها گلەیی لە هاوری سیركۆف ناكەین لەسەر ئەم هەڵەیە كە تەواوی فراكسیۆنی دۆما كردویەتی. لەوەش زیاتر بە ئاشكرا دان بەوەدا دەنێن كە لەمەدا سەرجەم حزب هەڵەیە، چونكە بە باشی ئەم مەسەلەیەی شینەكردۆتەوە ورادەی تێگەیشتنی سۆشیال دیموكراتەكان نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەی تێگەیشتنی تێبینییەكانی ئینگلز دەربارەی هەڵپەرستە ئەلمانەكان. گفتوگۆكانی نێو فراكسیۆنی دۆما ئەوەمان بۆ دەردەخات كە نەحاڵیبوون و تێگەیشتنی شێواو سەبارەت بەم مەسەلەیە هەیە، نەك ئارەزویەك بۆ وەلانانی پرنسیپەكانی ماركس. ئێمە باوەرمان زۆرە كە ئەم هەڵەیە لە راگەیاندنەكانی داهاتوی فراكسیۆندا، راست دەكرێتەوە..
ئێمە دووبارەی ئەوە دەكەینەوە كە بە گشتی گوتاری هاورێ سیركۆف زور چاك بوو، و دەبێ لە تێكرای رێكخراوە حزبییەكاندا دابەشی بكەین. فراكسیۆنەكەمان لە دۆما لە گفتوگۆكردنەكانیدا ئەوە دەردەخات كە بە ویژدانێكی زیندو ئەركی سۆشیالیستانەی خۆی ئەنجام دەدات. ئەشمێنێتەوە كە ئارەزوی خۆمان رابگەیەنین كە راپۆرتەكانی ئەم گفترگۆیانەی نێو فراكسیۆنی دۆما بە شێوەیكی رێكتر لە رۆژنامەگەری حزبیدا دەركەوێت تا پەیوەندی نێوان ئەم فراكسیۆنە وحزب بە هێز ونزیك تر بێت، وحزبیش بزانێت كە ئەو فراكسیۆنە ئەركێكی قورس دەكات ،و ئەمەش دەبێتە بنیاتنانی وبەهێزبوونی یەكێتی ئایدیۆلۆجی لە كاری حزب ولە فراكسیۆنی دۆمادا.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پەراوێز
1ـ كارل ماركس بەشداری لە رەخنەگرتن لە فەلسەفەی حق لای هیگل. پێشەكی ماركس و ئینگلز سەبارەت بە ئاین. مۆسكۆ ل 42 ساڵی چاپ 1957
2ـ ئینكلز ئەدەبی پەناهەندەكان ـ بەرنامەی بلانكییەكان.
3ـ ئیتگلز ئەنتی دۆهرنگ ل 434 ل 7 ساڵی چاپ 1959.
4ـ ماركس وئینگلز شاكارەكان كتێبی یەكەم ل 479 ساڵی چاپ 1958
