هۆشیاری عەبدولعەزیز
بەشی چوارەم و کۆتایی
وەک دەوترێ «دەوڵەتی قوول» لە هەرچوار دەوڵەتە داگیرکەرەکەی کوردستاندا تەنها پەیوەست نییە بەکۆمەڵێک حزب و ڕێکخراوی سیاسی نەتەوەپەرستەوە، کە چەندین جۆر گرووپی مافیایی ڕێکخراو بەڕێوەیدەبات، بەڵکو هاوتەریبە بەجۆرێک لە عەقڵیەت و تێگەیشتنی نەتەوەی توندڕەوەوە، کە پشت بە شێواندنی حەقیقەتی ئەویتر دەبەستێت و کار لەسەر پرۆسەی دەسەڵاتخوازی و بەهێزکردنی ئابوورییەکی شاراوە دەکات لەناو جومگە گرنگەکانی حوکمڕانی حزبی دەسەڵاتداردا و دەیەوێ لەوڕێگایەوە بوونی ئەویتر بسڕێتەوە و بیسەلمێنێ کە قورسایی ئەو لەو پانتاییەدا لە چی ئاستێکدایە، ئەم جۆرە مامەڵەیەش لە پانتایی دەوڵەتی قووڵدا، کە کار لەسەر کۆنترۆڵکردنی جوگرافیای سیاسی و بەهێزی پێگەی خۆی دەکات لەناو دەوڵەتدا و دەیەوێ لە قووڵایی ستراتیژی ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتمانی خۆیدا ڕۆڵی کاریگەر و لەبەرچاوی هەبێت، بۆخۆی جۆرێکە لە «دیدگا»یەکی میلیتاری دیکتاتۆر و نایەوێ بەشێوەیەکی عەقڵانی چارەسەری کێشە و ناکۆکییە سیاسی و کۆمەڵایەتییە جیاوازەکان بکات، بەقەد ئەوەی کە مانەوەی خۆی لاگرنگە. لەم چوارچێوەیەشدا تورکیا هەڵگری ئەو توخمە میلیتارییەیە و لەچارەسەرکردنی پرسی کورددا ناڕاستگۆیانە هەنگاودەنێت و نایەوێ ئەو پرسە بەو ئاراستەیەدا بچێ، کە کورد خوازیارێتی، چونکە تورکیا وەک دەوڵەت کە پانتاییەکی جیوسیاسی گرنگی داگیرکردووە لە ناوچەکەدا و بووەتە پردێک لەنێوان ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵاتدا، لە گەمەیەکی قووڵدایە و نایەوێ هیچ لایەک بدۆڕێنێ و ڕاستەوخۆش دژی هیچ لایەک ناوەستێتەوە و خۆی ناخاتە دۆخێکی مەترسیداری وا، کە شکستی گەورەی بەدوادابێت. هۆکارەکانی پشت ئەم تێگەیشتنەش لە پەرەسەندنەکانی ئەم دواییەی ناوچەکە و ئاماژەکانی ئینگلیزەوە سەرچاوەدەگرێ، کە وایکرد تورکیا ئاڕاستەکەی لەسەر پرسی کورد بگۆڕێت.
هەرچەندە لەناوەخندا وەک سەزین ئۆنی، کەسایەتی سیاسیی تورکیا ئاماژەی پێدەکات دەوڵەتی تورکیا بەڕواڵەت نەبێ هیچ دەستپێشخەرییەکی ڕاستەقینەی ئاشتی نەناوە و تەنها ئامانجی کەمکردنەوەی ئەو فشار و مەترسییانەیە، کە لەناوچەکەدا هەستی پێدەکرێت بەئاراستەی گۆڕانکاری لە تورکیادا و دەیەوێ لەم ڕێگایەوە کورد وەک لایەنێکی بزاوتی گۆڕانکارییە چاوەڕوانکراوەکە بخاتە نێو تورکیایەکی گەورەترەوە و سەرجەم کارەکتەرە ناوخۆییەکان بخاتە ژێر کۆنتڕۆڵی خۆیەوە، واتا دۆخە جیۆسیاسییەکە تورکیای ناچار بەم پرۆسەیە کردووە و دەیەوێ ئەمە وەک دەرفەتێک بۆ پاراستنی خۆی لە هەر جۆرە پەشێوییەک بقۆزێتەوە و نەکەوێتە تەڵەی گۆڕانکارییەکانەوە.
هەرچەندە هەوڵەکانی ئەم دواییەشی لەبەرامبەر ڕۆژئاوای کوردستان و کارکردن بۆ داسەپاندنی چەکداماڵینی هەسەدە و یەپەگە بەسوودوەرگرتن لە بانگەوازنامەکەی ئۆجەلان دەرخەری ئەو ڕاستییەیە، کە سەزین ئۆنی ئاماژەی پێدەکات، چونکە تورکیا هێشتا لە دۆخی دژایەتی کورد و کوردبوون دایە و نەیتوانیوە ئەو تێگەیشتنە میلیتارییە تێپەڕێنێ و وەک دوژمن و هەڕەشەیەکی وجودی لەسەر دەوڵەت و کۆمەڵگەی تورکی مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسەدا دەکات و دەیەوێ لە گۆشەنیگای کۆتاییهێنان بە پەکەکە، پرسی کورد وەک جووڵانەوەیەکی نەتەوایەتی ناوچەی بخاتە پەراوێزی گۆڕانکارییەکانەوە و ئەو دەستە دووربخاتەوە کە کورد وەک کارتێکی فشار پێناسەدەکات و هەوڵدەدات بەهەر نرخێک بێت هەژموونی خۆی بەسەر دەوڵەتی سوریا و دەسەڵاتە کاتیەکەیدا بسەپێنێت و کۆتایی بەدەسەڵاتی هەسەدە و هیزەکانی لە رۆژئاوا بهێنێت و پرسی کورد و چارەسەرە نێودەوڵەتییەکان بۆ پرسی نەتەوە و کەمەنەتەوەکانی سوریا دێزە بەدەرخۆنە بکات، کە لە ئێستادا جێگەی مشتومڕی زۆری وڵاتانی ناوچەکە و بەتایبەت ئیسرائیل و دەوڵەتی نوێی سوریایە.
لەلایەکی تریشەوە تورکیا بەپشتبەستن بەهێڵی سیاسی ئۆجەلان و پەکەکە، کە ڕۆڵێکی ناوچەیی فراوانتری هەیە وەک ئەوەی تەنها کاریگەرییەکانی لەسەر ئاستی تورکیا بێت، دەیەوێ هەسەدە و تەواوی ئەو ڕەوت و هێزە سیاسییانەی دەکەونە ژێر هەژموونی ئەو هێڵە سیاسییەوە بکاتە ئامانج و کۆتاییان پێبێنێ.
کۆتاییهێنان بەو ئاراستەیە و دەستبردن بۆ بەکارهێنانی ئۆجەلانیش لەم قۆناغ و هەلومەرجەدا وەک کارتێکی فشار مەترسییەکی گەورەیە لەسەر کورد و دۆزە ڕەواکەی و لەولاشەوە دەشێ تورکیا پەرتەوازەیی نێوماڵی کورد و فرەئاڕاستەیی لایەنە سیاسییە کوردستانییەکانی پارچەکانی کوردستان وەک دەرفەتێک بزانێ بۆ لێدان لە پرسی کورد لە بازنەی گۆڕانکارییەکاندا و دڵنیایە لەوەی کێشەی کورد هێشتا یەکێکە لە ئاڵۆزترین کێشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پشتیوانییەکی نێودەوڵەتی پتەویشی نییە و بۆخۆیشی نەیتوانیوە هاوسەنگی خۆی ڕاگرێت. هەرچەندە ڕەنگە لەم هاوکێشەیەدا پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا دەرفەتێکی مێژوویی بێت بۆ چارەسەرکردنی ململانێکە لە ناوخۆی ئەو وڵاتەدا، بەڵام بانگەوازنامەکەی ئۆجەلان لەم قۆناغەدا بەئەگەرێکی زۆرەوە خزمەت بەمانەوەی هەژموونی تورکیا دەکات لەناوچەکەدا و هەرجۆرە سازشێک لە ئاست ئەو هەژموونەدا، دواجار بە شکستی کورد و پرۆسەی سەرکەوتنەکانی کورد دەشکێتەوە لە پرۆسەی گۆڕانکارییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێدا، ئەم تێگەیشتنەش لەوەوە سەرچاوە دەگرێ کە تورکیا بەدرێژایی مێژووی دروستبوونی دژایەتی پرسی کوردی کردووە لە ناوچەکەدا، ئەم دژایەتییەش تەنها سنووری تورکیای نەگرتۆتەوە و بەڵکو لە هەموو جێگایەک دژبوونی خۆی سەلماندووە و هەوڵی لەباربردنی دەسکەوتەکانی کوردی داوە، ئەم جۆرە سیاسەتەی تورکیا لە سەرتاپای مێژویی تورکیا هەتا ئێستا بەردەوامی هەیە و لەمێژە تورکیا لەگەڵ کورد بە ڕێککەوتن و بەڵێنی درۆ و مانۆڕی سیاسی چەواشەکارانە مامەڵە دەکات. لە پەیمانی سیڤەرەوە بگرە تا پەیمانی لۆزان و ڕووداوەکانی دوای ڕاپەڕینی ئازاری ١٩٩١ و هاندانی کورد بۆ شەڕی ناوخۆیی و دروستکردنی هێڵێکی ململانێی هەرێم و پەکەکە و دواجاریش بەتوندی وەستانەوە لە بەرانبەر ڕێفراندۆم و دەرئەنجامەکانی ئەو ڕاستییە دەسەلمێنن، کە عەقڵیەتی میلیتاریزمی تورکیا و ستراتیژی ئەو لە چی ئاستێکدایە، بۆیە ناکرێ کورد خۆشباوەڕبێ لە ئاست خۆشلکردنەوەی تورکیا لەبەرانبەر پرۆسەی چەکداماڵین و هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و بانگەوازنامەکەی ئۆجەلاندا، چونکە ئەو هەنگاوانەی تورکیا لەم هەڵومەرجەدا کە ئاماژەمان پێکرد، نیشانەی نیەتپاکی نییە بەقەد ئەوەی هەنگاوێکی حیسابکراوی ستراتیژی نوێیە بەئامانجی لاوازکردنی دەستکەوتە سیاسییەکانی کورد و ئەو دۆخەی لە ناوچەکەدا هاتۆتە گۆڕێ. بۆیە پێویستە کورد بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسەدا بکات و جارێکی تر نەکەوێتەوە ژێرکاریگەرییە مێژووییەکانی فریودانی تورکیا و بەوردی لە خۆلاسەی ئەو مانۆڕە تاکتیکییە وردبێتەوە، کە تورکیا کاری لەسەر دەکات. جەوهەری دڵنیابوونەوەش لەم بابەتەدا ئەوەیە کە تورکیا تا چەند پابەندی پرۆسەی ئاشتی و پاراستنی مافەکانی کورد و چاکسازی سیاسی ڕاستەقینە دەبێت و کەی دەتوانێ ئەو ڕاستییە بسەلمێنێ، کە ئێستا لە ئاست چارەسەرکردنی پرسی کورددا بانگەشەی بۆدەکات ؟
