بە درێژای مێژو كورد وەك گەلێكی ستەمدیدە و غەدر لێكرا و ڕوو بە ڕووی سەدان مەترسی و كوشتن و سڕینەوەو بۆتەوە وبە هەموو شێوە و ڕێگایەك ویستویانە ناسنامەی نەتەوایەتی بسڕنەوە ، هەڵبەتە ئەوكەدارەشیان بە بەرنامە و پڕۆگرامی تایبەت و ستراتیژ و تاكتیكی گونجاو لەباریشیان بۆ داڕشتوە . سەرەتای ئەم بەرنامە و پلانەش لە ڕاگواستنی بەكۆمەڵی خەڵكی كورد لەسەر زێدی باب و باپیرانیان و پراكتیزەكردنی سیاسەتی بە عەرەب كردنی ناوچە كوردنشینەكان و بە هێنانی هاوڵاتی عەرەب وپاداشتكردن و دابین كردنی خانو و دارای بۆیان وە تێكدان و ڕوخاندنی گوند و دێهاتەكان دەستی پێكرد و دواتر شۆڕبوویەوە بۆ كیمیابارانكردنی شار و شارۆچكە و گوندەكانی كوردستان ، ئەمەش بەڵگەی ئەوڕاستیەن كە بەعس چی هەنگاوێكی نا و چۆن گەلی كوردی ڕوبەڕوی سڕینەوە و لەنێوبردن و جینۆساید كردەوە .
ئەگەر نمونەی لەنێوبردنی دەیان هەزار هاوڵاتی سیڤیلی هەڵەبجە و ئەنفال و بارزانیەكان و فەیلیەكان وەرگرین كە بە دڕاندانەترین پرۆسەی لە نێوبردن لەنێوبراون ، ئەوە دەگەینە ئەو قەناعەتەی كە ئەنفال ترۆپكی مەترسیدارترین تاوانە كە بەعس لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا دەستی بۆ بردوە و ئەتوانین بێژین لوتكە و ترۆپكی هەموو ئەو تاوانانەی كە بەعس وەك ڕەوتێكی فاشی عەرەبی بە پرۆگرامێكی داڕێژراوی پێشوەختە بە پڕۆسەیەكی ورد دەستی بۆ برد و بۆ ئەمەش لە بنچینەدا چەندین هۆكار و فاكتەری دروسكراوی وەك پاساو بۆ هێنایەوە و وایكرد پرۆسەی ئەنفال لە مناڵدانی عەقڵیەتی فاشیانەی خۆیدا بخوڵقێنی، لەوانەش مەترسی دروسبونی قەوارەو كیانێكی سیاسی كوردی لە بیر و تێڕوانین و ناسیۆنالیستی عەرەبیدا كە پێیان وابو كورد یەكێكە لە مەترسیە هەرە گەورەكانی سەر عەرەب و ئاسیشی نەتەوەی عەرەبی و دەبێ ئەم مەترسیە بەشێوەیەكی سیستماتیكی ببڕێتەوە نەكا ڕۆژێك ببێتە كۆسپ و ڕێگر لە بەردەم یەك پارچەی ئەو خاكە لێكدراوەی عێراقدا كە بەعس وەك بەشێك لە خاكی نەتەوەی عەرابی ئەژماری كردبوو، لەگەڵ ئەوەشدا هەر لە سەرەتای پرۆسەی سڕینەوەكەوە وای بڵاوكردەوە كە ئەوناوچانە شوێن و پەناگە و داڵدەدەری هێزی پێشمەرگەی و دوژمانی عێراقە و ئەمەشی وەك پاساوێك هێنایەوە تا بتوانێ بەیەكجاری بڕبڕەی پشتی ژێرخانی ئابوری كوردستان و شۆڕشە یەك لە دوای یەكەكانی كورد و دۆزە ڕەواكەی بشكێنێ .
ئەم هۆكارانە و چەندین ناوناتۆرەی تری بەعسیەكان وایكرد پرۆسەی ئەنفال بە پرۆسەیەكی نەخشە بۆ كێشراوی مەترسیدار ئەنجام بدرێت ، كە تێیدا جگە لە زیانە مادیەكان كە تا ئێستاش كاریگەری نێگەتیڤی هەیە لە ژیانی رۆژانەی كۆمەڵگا و ژێرخانی ئابوری كوردستان ، زیاتر لە ١٨٢ هەزار هاوڵاتی سیڤیل لە ژن و منداڵ و پیر و جوان بە ئاشكرا و لەپێشچاوی دنیا و وڵاتانی هاوپەیمانی ئەوكاتی بەعس و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بە شێوەیەكی زۆر وەحشیانە و هاوشێوەی دڕندەی نازیەكان لە كوشتنی جولەكەدا ، كورد لەنێوبرا . دیارە لەنێوبردنی ئەوژمارە زۆرەش لە مرۆڤی بێتاوان ، وێڕای سڕینەوە و لەبەینبردنی ڕەگەزی بوە هۆی تێكدان و شێواندن و لەكەداركردنی باری دەرونی كەسوكار و خانەوەدەكانیان و وەك گرێیەكی دەروونی كاریگەری لە سەردانان ، چونكە لە نێوو بردنی ئەو ژمارە زۆرە لە مرۆڤ بەو شێوە دڕندانەیە و بێسەروشوێن كردنیان بۆخۆی گەورەترین و بە زەبرترین چاوەڕوانی لە دوای خۆی جێهێشت و بووە گرێیەكی دەرونی ڕیشەدار و ڕۆژانە خۆی نوێدەكاتەوە
ئەم گرێدەرونیە تاڕوخانی یەكجارەكی بەعس و لەناوچونی ئەو ڕژێمە وەك بەشێك لە چاوەڕوانی گەڕانەوە خۆی دەخستە روو خەڵك بەدوای سۆراغ و سوسەی دۆزینەوەی خێزان و منداڵ و كەسوكاری بو ؟ بەڵام مەخابن دوای نەمان و هەڵوەشاندنەوەی بەعس ، تاكی بەجێماوی پرۆسەی ئەنفال لەم چاوەڕوانیەشدا جارێكی تر توشی شكستبویەوە و نەیتوانی ئەوە بەدەست بێنێتەوە كە هەمیشە وەك گرێیەكی دەرونی چاوەڕوانی و زەبرێكی كوشندە لە ناخیدا پەنگی خواردبوویەوە ، ئەم گرێ دەروونیە كوشندەیە لەوێ كۆتای نەهات و وەك پرۆسەیەكی زانستی جیناتی بۆ ماوەی گوازرایەوە بۆ چاوەڕوانی هێنانەوەی ڕووفاتی خێزان و خانەوادە زیندە بەچاڵكراوەكان ، چونكە حكومەتەكانی بەغدا و هەرێم ، زۆر خەمساردانەو وەك ئەوەی هیچ ڕوی نەدابێ ، كەوتنە دۆزینەوە و دەسنیشان كردنی ئەو گۆڕەبەكۆمەڵانەی كە ڕوفاتی ئەنفال كراوانی كوردی تێدا بوو ، هەرچەندا دەسنیشان كردن و سەرهەڵدانەوەی گۆڕە بە كۆمەڵەكان ، كاركردن بە شێوەی زانستی لەسەر ژمارەیەك لە تەرمەكانی ناو گۆڕە بەكۆمەڵەكان و بەدواداچون بۆناسینەوەی كەسوكاریان ، ئامەدەكردنی راپۆرتی گۆڕە بە كۆمەڵەكان ، وەرگرتنی سامپڵی بۆماوەی زۆر خێزان و خانەوادەی بە جێماوی پرۆسەی ئەنفال هەنگاوێكی باش و پێویست بوو ، بەڵام دەست لێهەڵگرتن و دوركەوتنەوە لەو پرۆسەیە ، مەترسی توندبوونەوەی گرێ دەرونیەكانی بەجێماوانی ئەنفالی تازەكردەوە و وایكرد تاكی خاوەن قوربانی جارێكی تر بە ئازارەوە لە چاوەڕوانیدا بژی ؟! لەگەڵ ئەوەشدا كەسوكاری قوربان ، متمانەیان بە حكومەتەكانی هەرێم و بەغدا نەماوە و چاوەڕوانی خۆی هەوڵی ساڕێژ كردنی برینەكانی خۆی بدات ئەمەش گەر بەوردی پێیدا بچینەەوە و خوێندنەوەیەكی بابەتیانەی بۆ بكەین ، دەگەینە ئەوەی كە چەندین كاریگەری و ئاسەواری لەدوای خۆی جێهێشتوە و بوەتە برینێكی ساڕێژ نەكراو هۆكارێكی سەرەكی بۆ پەرتەوازە بونی ئەم كۆمەڵگایە و بە هەزاران دیاردەی دەرونی و كۆمەڵایەتی مەترسیدار و، كاریگەری زۆر خراپ و قوڵی لەسەر تاكی كورد جێهێشتوە كە تاكو ئێستاش میلەتی كورد پێوەی دەناڵێنێت ؟!
هەرچەندە ئەنفال پرۆسەیەكی مەترسیداری دژەمرۆی و ڕەگەزی بوو لە چوارچێوەی عەقڵیەت و سێستەمی دەسەڵاتدارێتی بەعسدا ، بەڵام دواجار و لەباكگراوندە مێژووییەكەیدا دەرئەنجامی هەڵكشان و بەهێزبوونی بیری ناسیونالیستی عەرەبی بوو، بە پێشمەرجی پاراستنی بەرژەوەندی زلهێزەكانی جیهان و، پابەند بوون بەنەخشەی (سایكس – بیكۆ) وە، هەر بۆیە زۆربەی هەرەزۆری ووڵاتانی ناوچەكە بە ئەزهەری پایتەختی بڕیاری ئیسلامیشەوە لەم كردەیەدا هاوبەشن لە خولقاندنی ئەو گرێدەروونیەدا و چاویان لە ئاست پرۆسەی پاكتاوكردنەكە نووقاندو و گوێیان ئاخنی و دەمیان كلیلدا . كەواتە لەكۆمەڵكوژی ئەنفال و پرۆسەی گرێدەروونیەكەدا تەنها بەعس تاوانبار نیە و ئەتوانین بڵێین پیلانێكی جیهانی و ئیقلیمی مێژوییە دژی كورد لەو قۆناغەدا ، مەبەستیش تیایدا گۆڕینی دیمۆگرافیای نەتەوەیی و جوگرافی ناوچەكە و سڕینەوەی گەلێك بوو لە عێراقدا .
كوشتن و بێسەروشوینكردنی ( ٧% ) ی خەڵكی كوردستان و وێرانكردنی زیاتر لە ( ٤٠٠٠ ) گوندو، تێكدانی كێڵگەو باخ و باخات و مەزراو كانی و شێواندنی سروشتی ژیاری لەكوردستاندا لەسەردەستی پایەدارانی ئەوسای عێراق بووە، بۆیە لەئێستاشدا كە سیستمی حوكم و سوپاو پۆلیس و عوملەو كۆی سیماو جەوهەری دەوڵەتداری لەعێراقدا گۆڕاوە، دەبێت كاربكرێت لە سەر سڕینەوەی عەقڵیەتی ئەنفالگەرێتی سیاسیە عێراقیەكان و ئەوانەی وەك بەعس بیردەكەنەوە لە دۆزی ڕەوای كورد ، بۆ ئەمەش دەكرێ لانی كەم فشارێكی وا دروست بكرێ كە حكومەتی ئێستای عێراق بەبێ گەڕانەوە بۆ دەسەڵاتی هەرێم پابەندی گەڕاندنەوەی رووفاتە دەرهێراوەكانی گۆڕە بە كۆمەڵكان بكرێت و دڵنیای بە هاوڵاتی خاوەن قوربانی بدەنەوە ، كە چیتر لە چاوەڕوانیدا نامێننەوە و دەتوانن كەسوكاری خۆیان لە ناو قوربانیانی تاوانەكەدا بدۆزنەوە . دەست نیشانكردن و دۆزینەوەی قوربانیانیش لەم هەڵوومەرجەدا تا ئاستێك كۆتای بەو گرێ دەرونیە دەهێنێت كە كەسوكاری خاوەن قوربانیانی پرۆسەی ئەنفال ساڵەهایە بەدەم ئازاركانیەوە دەناڵێن و كەس نەیتوانیوە چارەسەریان بكات .
