ئازا حەسیب قەرەداخی
هونەرمەندی شێوەکار (دلێر محەمەد شەریف) لە ماوەیەکی نزیک بە یەکدا، لە سلێمانی (گەلەری ئەمنە سوورەکە) و لە هەولێریش (گەلەری میدیا)، نمایشی ژمارەیەک لە تابلۆکانی کرد. ناونیشانی سەرەکی هەردوو پیشانگەکە (تارمایی) بوو.
خۆی گووتەنی؛ (ئەگەر تارمایی حاڵەتێکی بینراوی ماددی نەبێت، ئەوا لای من تارمایی دیوی دووەم و ڕەنگدانەوەی خودی مرۆڤەکانە) بەم مانیڤێستە تارماییمان پێ دەناسێنێت، بۆیە دەبێت لە تابلۆکاندا کۆی فیگۆرە زەق و دیارەکان وەک تارمایی ببینین. واتە لای دلێر و لای ئێمەی بینەریش تارمایی شکڵێکی تەڵخی نەناسراو نییە لەناو تەمدا، یان لە پشت پەردەوە، بەڵکو وەکوو خۆمان بینراون، جلوبەرگی ئاڵوواڵایان لەبەردایە. لەیەک ئاڵاون، خۆشەویستی دەکەن و یەکتر لە ئامێز دەگرن، بەسەر یەکدا دەشکێنەوە و دەست لەناو دەستی یەکترن، نزا دەکەن و چوونەتە سروتێکی ڕووحییەوە وەک ئەوەی لە جیهانێکی ترەوە گەڕابنەوە، بێ دەنگن، دەمیان داخستووە، چاویان خەواڵووە، جووڵەی لەشیان وشک و ڕەقە وەک ئایکۆن، بەڵام لەناو ژمارەیەک ڕەنگ و نەخشی ئاڵوواڵای کوردەواریدا.
* شێواز و قوتابخانەی هونەری
هونەرمەند لەم کارانەدا تێکەڵەیەک لە دەربڕینخوازی (Expressionism) و هونەری ڕەمزی (Symbolism) بەکاردەهێنێت. شێوازی کێشانی فیگۆرەکان (کەسایەتییەکان) نزیکە لە هونەری فۆلکلۆری، بەڵام بە دەستڕەنگینییەکی زۆرەوە.
کاریگەریی هونەرمەندی نەمساوی (گوستاپ کلیمت) بە تەواوی تابلۆکانی ئێستا و پێشووتریشیەوە دیارە، بەڵام بە ستایلێکی کوردەوارییانە. بەکارهێنانی نەخش و نیگار لەسەر جلوبەرگەکان، زەقکردنەوەی ڕەنگی ئاڵتوونی و زەرد، و جەختکردنەوە لەسەر ڕازاندنەوە (Decoration)، کاریگەریی هونەرمەندی نەمسایی "گوستاپ کلیمت"ی پێوە دیارە، بەڵام بە ڕۆحێکی کوردییەوە.
* توێژینەوەی بابەتی و ڕەمزەکان
چەقی بابەت (ژن): لە هەموو تابلۆکاندا "ژن" کارەکتەری سەرەکییە. ژن لێرەدا تەنها جەستە نییە، بەڵکو وەک هێمایەک بۆ زەوی، دایکایەتی، خەم و بەرگەگرتن وێنا کراوە.
چاوەزار، نەخشی پەڕی تاووس، گوڵ و گوڵزار، نەخشی ڕایەخ و موحاجەرەی بالکۆن و پەنجەرەکان، لە تەواوی تابلۆکاندا لەسەر جلک و پشدێن و کڵاوەکان یان وەک ملوانکە یان بە قەدی درەختەکانەوە، یان لە باکگراوندا، ئەم ڕازاندنەوە هێماییانە دەبینرێن. ئەمە ڕەهەندێکی کولتووریی دەداتە تابلۆکان.
چۆلەکە و قەلاباچکە ڕەشەکان، لە چەند تابلۆیەکدا دووبارە بوونەتەوە. چۆلەکەکان لەسەر تەلی کارەبا یان بە تەنیشت فیگۆرەکانەوە دەبینرێن. ئەمە وەک هێمایەک بۆ "چاوەڕوانی"، "هەواڵ"، یان "کۆچ" خوێندنەوەی بۆ دەکرێت، بەتایبەت کە لەگەڵ نووسین و دەقی شیعریدا هاتوون.
بە پێچەوانەی چۆلەکە ئارامەکانەوە، قەلەباچکەکان ڕەهەندێکی مەترسیدار دەدەن بە باکگراوندی ئەو تابلۆیانەی تێیدا ئامادەن.
* قەبارەی تابلۆکان
زوربەی تابلۆکان شاقوڵی یان ستوونین، ئەوەش خزمەتی فیگۆرەکانی کردووە کە دلێر ویستوویەتی وەک ڕووبەری درێژکراوە مامەڵەیان لەگەڵدا بکات. وەک ئەوەی کەسایەتی ڕاستەقینە نین، بەڵکو تارمایین و لە زەوییەوە هەڵکشاون بۆ ئاسمان، یان بە پێچەوانەوە لە ئاسمانەوە داکشاون بۆ سەر زەوی. ڕای دروست ئەوەی یەکەمە، چونکە هەرچەندە تارمایین بەڵام قاچەکان وەکوو ڕەگ لەناو خاکدان. تەرمایین، نە ئێمە و نە خاکیان جێنەهێشتووە.
بێگومان جێی سەرنجە کە زوربەی هەرە زۆری فیگۆرەکان لە ستایلی ئایکۆنی (Iconic) و ستوونین. وەک پەیکەر یان وێنەی قەدیسەکان دەردەکەون. بۆیە سێبەر و ڕووناکی ڕۆڵێکی ئەوتۆ لە تابلۆکاندا، نە بەسەر جەستەی مرۆڤەکانەوە، نە بەسەر جلوبەرگەوە، نە بەسەر باکگراوندەکانەوە نابینن. زیاتر ڕووبەری یەک ڕەنگی یان ڕازاوە بە نەخش و گوڵ و گوڵزارن.
لە پێکهاتەی گشتیدا، باگگراوەندەکان جموجۆڵی فڵچە و تێکەڵکردنی ڕەنگیان تێدایە کە وەک دیوارێکی کۆن یان ئاسمانی پڕ هەور دەردەکەون.
هونەرمەند بە زیرەکی ڕەنگی شینی سارد و زەردی گەرم (ئۆکەر/Ochre)ی بەکارهێناوە بۆ دروستکردنی هاوسەنگی.
بەڵام لە ڕووی تەکنیکەوە، ئەگەر بپرسین، ئایا بەکارهێنانی چینێکی تەنک لە ڕەنگ و شێوازی نزیک لە ئایکۆن و فەرامۆش کردنی سێبەر و ڕووناکی، تابلۆکان نابەنە دۆخی کۆلاج کردنەوە و زیان بە پێکهاتەی هونەریی تابلۆکان ناگەیەنن؟!
پرسیارێکی زۆر ورد و جێی سەرنجە. ئەمە دەچێتە خانەی ڕەخنەی تەکنیکییەوە. بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە، دەبێت سەیری "نیازی هونەرمەند" و "کاریگەریی بینایی" بکەین.
بە کورتی: نەخێر، لەم حاڵەتەدا بە "زیانی هونەریی" ئەژمار ناکرێت، بەڵکو تەکنیکێکی زیرەکانەیە بۆ دروستکردنی "هاوسەنگی"، بەم هۆکارانەی خوارەوە:
١. ڕۆڵی "بۆشایی نێگەتیڤ" لە هونەردا، کاتێک فیگۆرەکان (کەسایەتییەکان) پڕن لە وردەکاری، نەخش، خاڵ، و هێڵی تۆخ (وەک لە کۆی تابلۆکاندا هەن)، چاو پێویستی بە پشوودانە.
ئەگەر هونەرمەند باگگراوەندەکەشی بە هەمان خەستی و بە ڕەنگی پڕ و تۆخ بکێشایە، تابلۆکان تووشی "قەرەباڵغیی بینایی" دەبوون.
ئەو چینە تەنکەی ڕەنگ (کە زۆرجار لە شێوەی پڕکردنەوە یان ڕەنگی ئاوێتەدایە) دەبێتە هۆی ئەوەی فیگۆرەکان "هەڵتۆقن" و سەرنجی بینەر ڕاستەوخۆ بچێتە سەر بابەتە سەرەکییەکان.
٢. دروستکردنی هەستی "کۆنی" و "دیوار" ئەم شێوازە لە بەکارهێنانی ڕەنگ (چینێکی تەنک بەسەر ڕووبەرێکی فراواندا کە شوێنەواری فڵچەی پێوە دیار بێت) لاسایی هونەری "فرێسکۆ" (Fresco) یان دیواربەندی کۆن دەکاتەوە.
ئەو ڕەنگە تەنکانە لە زوربەی تابلۆکاندا، وەک پارچە کاغەزێکی کۆن، یان دیوارێکی دێرین دەردەکەوێت. ئەمەش لەگەڵ بابەتی تابلۆکان (کە کولتووری و کوردەوارین) زۆر دەگونجێت. ئەگەر ڕەنگەکە پڕ و "بریقەدار" بوایە، ئەو ڕۆحە دێرینەی دەکووشت.
٣. بەهێزکردنی دەق و هێماکانلەو تابلۆیانەی کە "نووسین" یان "چۆلەکە"ی تێدایە، پێویستە باکگراوندەکە هێمن و بێدەنگ بێت.
ئەو چینە تەنکەی ڕەنگ وەک ئەوە کاردەکات کە "بێدەنگی" دەخولقێنێت تاوەکو دەقەکان و هێماکان "قسە بکەن". ئەگەر باکگراوندەکە کۆنتراستی بەهێزی هەبوایە، خوێندنەوەی دەقەکان یان بینینی چۆلەکە بچووکەکان ئەستەم دەبوو.
٤. جیاوازی لە "پێکهاتە" نەک تەنها لە ڕەنگلێرەدا هونەرمەند یاری بە کۆنتراستی ڕەنگ ناکات، بەڵکو یاری بە کۆنتراستی خەسڵەت دەکات.
پێکهاتەی فیگۆرەکان: پڕ، چڕ، و دیاریکراون
پێکهاتەی باکگراوند: نەرم، تەنک، و هەوایین.ئەم جیاوازییە خۆی لە خۆیدا جۆرێکە لە هارمۆنی.ئەم تەکنیکە کاتێک دەبوو بە "زیان"، ئەگەر:
* ڕەنگە تەنکەکە "مردوو" یان یەک پارچە و فلات بووایە. بەڵام لە تابلۆکانی دلێردا دەبینین ڕەنگەکە جووڵەی هەیە، شوێنێک تۆخە و شوێنێک کاڵ، کە زیندوویەتی پێ بەخشیوە.
* ئەگەر فیگۆرەکانیش لاواز بوونایە. بەڵام بەهۆی ئەوەی فیگۆرەکان زۆر بەهێز و تۆخ کێشراون، ئەو باکگراوندە تەنکە خزمەتیان دەکات.
بەکارهێنانی ئەو چینە تەنکە لە ڕەنگ، بڕیارێکی زیرەکانەی هونەرمەند بووە بۆ پاراستنی "هەناسەی تابلۆکان". ڕێگەی داوە تابلۆکان "قورس" نەبن و زیاتر لە وێنەکێشانی هونەری مۆدێرن بچن، نەک تابلۆی کلاسیکیی ڕۆنیی پڕ لە ڕەنگ.
نەبوونی سێبەر و ڕووناکی بە شێوەی کلاسیکی، وایکردووە فیگۆرەکان وەک ئەوە دەربکەون کە لە شوێنێکی تر بڕدرابن و بەسەر باکگراوندەکەدا لکێنرابن، کە ئەمەش سیفەتی سەرەکیی هونەری **"کۆلاج" ـە.
بەڵام ئایا ئەمە "کەمکورتییە" یان "ستایل"؟ با لە چەند خاڵێکدا شیکاری بۆ بکەین:
١. کاریگەریی هونەری "مینیاتێر" لە هونەری شێوەکاریی ڕۆژهەڵاتی و کوردیدا (بەتایبەت مینیاتێر)، سێبەر بوونی نییە. لەو فەلسەفە هونەرییەدا، هەموو شتێک بە یەکسانی ڕووناکە (وەک ئاماژەیەک بۆ نووری ئیلاهی یان ڕاستی).
هونەرمەند لێرەدا بە ئەنقەست دووریی سێیەمی لابردووە بۆ ئەوەی ڕۆحێکی ڕۆژهەڵاتی و "تەخت" بداتە کارەکە. ئەمە وا دەکات بینەر سەرنجی بچێتە سەر "هێڵ" و "نەخش"ەکان، نەک قەبارەی جەستەکان.
٢. جەختکردنەوە لەسەر "ڕازاندنەوە"کاتێک تۆ سێبەر و قووڵایی بۆ فیگۆرێک دروست دەکەیت، نەخش و نیگاری سەر جلەکان تێکدەچن و دەشێوێنرێن بەهۆی چەمینەوەی قوماشەکەوە.
لەم تابلۆیانەدا، هونەرمەند دەیەوێت گوڵەکان، خاڵەکان، و چاوەزارەکان بە "تەواوی" و بە ڕوونی دەربکەون. بۆیە مامەڵە لەگەڵ جلەکان دەکات وەک پارچە قوماشێکی تەخت، نەک وەک جلێک کە لەبەری کەسێکدایە. ئەمەش نزیکە لە شێوازی نیگارکێشانی "گوستاپ کلیمت" کە جلەکان دەکاتە ڕووبەرێکی تەختی ڕازاوە.
٣. جیاکردنەوەی فیگۆر لە زەمەن و شوێنسێبەر ئاماژەیە بۆ کات (بەیانی، نیوەڕۆ، ئێوارە و شەو) و ئاماژەیە بۆ شوێن (سەرچاوەی ڕووناکییەکە لە کوێیە). بە لابردنی سێبەر، هونەرمەند ژن و پیاوەکانی کردووە بە "ئایکۆن" (Icon). ئەوان لە کات و شوێنێکی دیاریکراودا نین، ئەوان لە دۆخێکی ئەبەدی و خەیاڵیدان. ئەوان تارمایین.
ئەم تەختییە وایکردووە فیگۆرەکان پیرۆزتر و ڕۆحانیتر دەربکەون، وەک وێنەی قەدیسەکان لە هونەری بیزەنتیدا.
٤. تێکەڵکردنی "گرافیک" و "نیگارکێشان"ئەم شێوازە (نەبوونی سێبەر و لێواری زەق) وایکردووە کارەکان زیاتر لە "وێنەسازیی کتێب" بچن تا تابلۆی کلاسیکی. ئەمە خاڵێکی بەهێزە بۆ ئەم جۆرە کارانە چونکە چیرۆکئامێزن. وەک ئەوە وایە لاپەڕەیەک بن لە کتێبێکی ئەفسانەیی کوردی. ئەو "کۆلاج"ـە بیناییە یارمەتی بینەر دەدات کە فیگۆرەکە زۆر بە ئاسانی لە پاشخانەکە جیا بکاتەوە و سەرنجی تەنها لەسەر کارەکتەرەکە بێت.
دەرەنجام:ئەو دەرکەوتنە وەک "کۆلاج" هەڵە نییە، بەڵکو زمانێکی هونەرییە.ئەگەر هونەرمەند هەوڵی بدایە بە ڕیالیزم سێبەر دروست بکات لەکاتێکدا نەخشەکان هێندە زەقن، تابلۆکان تووشی "شێواوی" و “قەرەباڵغی بینایی” دەکرد. ئەم "تەختییە" و دابڕانی فیگۆر لە باکگراوند، ناسنامەیەکی مۆدێرن و هاوکات کولتووریی دێرینی بە تابلۆکان بەخشیوە.
——————————
• ئەم وتارە لە ڕۆژنامەی هەولێردا بڵاو بووەتەوە
