شاخەوان عەلی حەمەد
لەم ماوانەی رابردودا، (دیوانی بەهانا)ی مامۆستا (حوسێن عومەر سلێمان) ناسراو بە (بەهانا)لە دوو توێی (330 )لاپەڕەدا، بەرگی دووەمی كەوتە بەر دیدی خوێنەران.
هەڵبەتە قسەكردن لەسەر شیعرو هەڵسەنگاندن و شیكردنەوەو لەتەكدا خوێندنەوەی كتێبێكی وا مەزن و دانسقە، كە بەری رەنجی شەونخونی و ماندووبوونی تەمەنێكی زۆری هۆزانڤانە، ئەو هەوڵانە زۆر هەڵدەگرنبۆ ئەوەی لەسەری بوەستین و وەكوپێویست نەتوانین سەرپێیانە یاخود لە گۆشە نیگاو لەچوارچێوەی لاپەڕەیەكی رۆژنامەنووسیدا هەقی تەواوی پێ بدەین.
وەلێ دەكرێ گوزەرێكی خێرای پڕ بەپێستی پێدا بكەین و مەبەست و ماناو مەدوولی شاعیر بەخوێنەران ئاشنا بكەین.
گومان لەوەدا نییە شیعر كەرەستە و ئامرازێكە نووسەر لەسۆنگەی هزركردن و ئایدیا و دنیابینی بۆ ئەو هەل و مەرج و ژینگەوهەستكردن بەژان و ئێش و ئازاری نەتەوەكەی، هەستكردن بەئەڤین و میهرو خۆشەویستی و جوانبینی و بەو دیاردەو دەست بردن بۆ ئەو چەمك و بەهایانەی كۆمەڵگای تێیدادەخولێتەوە، ئەمانە هەست و نەستی شاعیر بەگەڕ دەخەن كەبەجۆش و خرۆشەوە لەچوارچێوەی دەربڕینێكی ناسك و جواندا گوزارشتیان لێ دەكات.
ئەو پەیڤانە هاوتایە بۆ ئەو هەوڵەی مامۆستا حوسێن دەستی بۆ بردوەو كاری لەسەر كردوە.
شێعر چونكە پێناسەیەكی جێگرو راگیراوی نییە، بەپرۆژەیەكی شۆڕشگێری لەقەڵەم دەدرێ بۆ هەڵتەكاندنی ئەو داب و نەرێتە سەقەتانە هەنگاو بەرەو داروخان و لەبەر یەك هەڵوەشاندنەوەی بەها كۆمەلایەتییەكان هەڵدەگرێ و جوانیەكان بەجوان نیشان دەداو ناشیرینیەكان لەگۆڕ دەنێ و لەهەناوی گەلەكەی دێتە مەیدان و بوونی خۆی بۆ ئەو گۆڕانكاریانە بۆ ئەو هەستە پیرۆزانە دەسەلمێنێ.
ئێمە لێرەدا نامانەوێ باس لە چەمك و دەستەواژەو تایبەتمەندیەكانی شیعری كلاسیكی بكەین و شیعری وتاری – شیعری هیجائی – شیعری عەرووزی – شیعری نوێ (شیعری ئازادو هاوشێوەكانی) بخەینە بەر نەشتەری ئەو خوێندنەوەمان.
وەلێ شیعر بەهەموو ماناو مەدلوول و جۆرەكانیەوە هەر یەكەیان تام وچێژی خۆی هەیەو هەریەكەیان پەیوەستە بەخودی خوێنەر بۆ ئەو شێوەشیعرەی پەنای بۆ دەبات و دەیكاتە بەشێك لە هاویارو دولبەری حەزەكانی.
مامۆستا حوسێن سلێمان تەمەنێكە خو و خولیای شیعری لەلادابووەتە هەوێن و ئیلهامی خۆ دۆزینەوەو چوونە نێو ئەو جیهانە ئەرخەوانیەیمەبەستیەتی لەو رێیەوە خزمەت بە وشەو پەیڤی رەسەنی كوردی بگەیەنێ و لە هەوڵەكانیشیدا بەرادەیەكی زۆر باش توانیویەتی ئەسپی خۆی تاو بدات و سەركەوتوو بێت.
لەبەرایی و بەركوڵی كتێبی (دیوانی بەهانا)دا، شاعیری دیارو ناسراوی گەلەكەمان مامۆستا (موحسین ئاوارە) لە ژێر ناونیشانی (پەسن) سەبارەت بە شاعیری ناوبراو ئاماژە بەوە دەكات كە: (زۆربەی شیعرەكانی راستەوخۆ جگە لە چەند شیعرێكی جار جار ناراستەوخۆن، شیعرەكان ڕوون و سەرواڵان، بەڵام هێماو داپۆشراویشی تیا بەدی دەكرێت، لەسەریا بوەستی و لێكدانەوەی بۆ بكرێت چرایەك هونەروەرانە دادەگیرسێ، واتە دڵخۆشكەرن).
هەروەها لەرووی كرۆك و ناوەڕۆكی شیعرەكانیشە تیشك دەخاتە سەر ئەوەی كە (چەندین شیعری تێكهەڵكێشی چوار خشتەكی و پێنج خشتەكی لەسەر شاعیرانی كلاسیزم وریالیزمیەكان هۆنیوەتەوە).
دواتر خودی شاعیر گوزەرو پیاسەیەك بەنێو قۆناغەكانی تەمەنی ژیانی خۆی دەكات و دەڵێت: (بەردەوامیم لەشیعر هەر هەبوو لەهەموو قۆناغەكانی ژیانم، تا ساڵی 2018 یەكەم بەرگی شیعریم بەناوی (دیوانی بەهانا) كە ئەو كات بەڕێز جەمال گردەسۆری دەستنووسەكانی لێوەرگرتم و بەچاپی گەیاند).
یەكەمین شیعری نێو ئەم كتێبە بەناوی (ئەی دنیایێ)یە كە باس لە هەڵكشانی تەمەنمان بۆ دەكات و دەڵێت:
ئەی دنیایێ هەی دنیایێ
چ كەس بەهاوارت نایێ
دۆستم هەبوو لەهەموو لا
كەچی ئێستا كەس نەمایێ
هاوار دەكەم زۆر غەریبم
كەساسم كەوتوومە لایێ
شاعیر بەشێوەیەكی گشتی لە شیعرەكانیدا شیعری كلاسیكی كردۆتە هەوێنی ئیلهام و توانیویەتی نموونەیەكی دانسقە پێشكەش بەخوێنەرانی بكات، لەروانگەی ئیشق و ئەڤیندارییەوە ئاوێتە بەدونیایەكی لێوان لێو بەجوانی ببێ،ئەوەتا لە شیعری (من راوكەری محەبەتم ) دڕ بەترس و بیم دادەدا و لەتابلۆیەكی قەشەنگدا چیڕۆكەكانی خورشید و سورمێ -محەمەدو سێوێ - خەج و سیامەند- شێخی سەنعان و شەم و زەمبیل فرۆش و لەیل ومەجنونی عەرەب و رۆمیۆو جۆلێتی بێگانان ئاوێتە و تێكەڵ بەیەك دەكات.
هەر بەو نەفەسەوە لەدەرگای دەیەها شیعری داوە، ئەوەتا لە (حەقت پێ دەدەم بولبول) لەوەسفی دوڵبەرو یارەكەیدا دیمەنێكی جوانمان نیشان دەداو دەلێت:
-حەقت پێ دەدەم بولبول هەردەم شین و ڕۆڕۆ دەكەی --- بەچەندجۆرێ دەخوێنی داوای گوڵی شەوبۆ دەكەی ...هەرچەندی رێگەت لێ بگرن مەنعی تۆیان پێ ناكرێ--- سەد كەمینت لەڕێ بێ ئەتۆ هەر هاتووچۆ دەكەی...گیانت لەرێی خونچەگوڵ و سەربەستی و ئازادیە--- حەقت بەدەستە بولبول كە هەرچیەك بەخۆ دەكەی.
(ناڵەی كچێك -مەشرەبی عاشق – نازدارە چاوعەیارەكەم –گوڵەندام-فرمێسك –سكالای كچێك و دەیەها شیعری تر، بەو جیهانە گوزەر دەكات كە جیهانیئەویندارییەو لە شیعری ئەی غەزالەدا ژیانی خۆی بەو غەزالە شەتەك دەداو هەست بەماندووبوون ناكات:
من لە ئەوەڵدا گوتم - هەر لەرێگای زەحمەتم –سەریشم لەسەر دانێم – نابینی نەدامەتم – بەدوای ناسكە غەزالێك – لەرێگای مشەقەتم – هەرگیز كۆڵی لێنادەم -چونكە روو لە جەننەتم)
شاعیر لەتەك ئەو هەڵچوونانەی بۆ دنیای ئەڤین، خۆشەویستی خاك و گەل و نیشتمانەكەی فەرامۆش نەكردووە، لەم رووەوە شیعرەكانی (هێز لەیەكێتیدایە –ولاتێكی پڕ غەم -بەختی كوردان –میللەتی كورد هەستەوە – كەركوكەكەم – كوردستان مەئوامە ودەیەها شیعری دیكە، خۆی وابەستەی خاك دەكات،لە شیعری (ئەی خاكەكەم) وەك قارەمان وپارێزەری خاكەكەی هەموو ئامادەگیەكی تێدایە روو بەرووی ناحەز و نەیارانی بجەنگێ و روو بەروویان ببێتەوە:
-ئەی خاكەكەم نووری چاوم- بریارم داوە تا ماوم – بەخوێن و ماڵ و بەگیانم – بۆ قوربانیت لەپێناوم – لەبۆ بستێكی سنوورت – دژی دوژمنان وێستاوم –دەبێ وەفا بریارم بێ – وەك جارانم نەگۆڕاوم)
مامۆستا حوسێن هەر بەوەندە ناوەستێ كە لەو قاوغە بمێنێتەوە و لە گۆشەنیگایەكی ترەوە دەوەستێ و ئاوڕ لەرابردووی خۆی دەداتەوە، باس لە نەهامەتی و ناسۆریەكانی ژیانمان دەكات، لەو روانگەوە شیعرەكانی (لەپڕدا پیری – عومری گەنجی -دەردی مردن – لەگەڵ غەمەكان – ئاوات بەرەو لێژە –گۆرستان – عومرت لەگەڵ خەیاڵەو چەندانی دی، هەموو ئەوانە نارەحەتی دەكەن و بێزار یەخەگیری دەبێ كە ئیتر كاتی ئەوە هاتووە پشوویەك بەخۆی بدات و بحەسێتەوە، لە شیعری (زەمانە)پێمان دەڵێ:
- چەرخی زەمانە هەر لە دەورانە – شەو و رۆژەكان وەكوجارانە –ئەوەی كە ئێمە هەستی پێ ناكەین – كردەی مرۆڤە هەر لە گۆڕانە – دڵە من ئێستا ماندوو و هیلاكم – گەلێ پیویستیم بە پشوودانە.
شاعیر لایەنی ئایینیشی پشتگوێ نەخستووە و چەندین شیعریكردۆتە دەسكەنەی گوڵ وپێشكەش بەخوێنەرانی دەكات، (بۆ جەژنی قوربان– تەوبەی نەسوح – خودای گەورە – و چەندینی دیكەدا، لە وەسفی مەككە دەڵێت:
-من كە ئێستا لەمەككەم میوانی ماڵی خوامە – میوان لێرە عەزیزە بانگەوازێكی عامە – ساتێ لەدەوری حەرەم ساتێ سەفاو مەڕوایە – چاو بەئەشك دەسوڕێم دەم بەزیكرو تەقوامە – زەمانێ هەر بەدوای عیشقی ئارەزووی دڵم بووم – كەچی ئێستا بمبینە لەعەشقی خوا سەودامە.
لەكۆتاییەكانی ئەو دیوانەدا شاعیر لەپاڵ ئەو شیعرە كلاسیكیانەدا، چەندین چوارینەی هۆنیوەتەوە، لەنموونەیەكیدا دەڵێت:
- برژانگ و برۆ بەس جەنگ دەخوازن –لەژێر پەرچەمدا لە تیر ئەندازن – تەنیا بەتیرێ بێ هۆشی كردم – دەزانی عاشق لەدڵ لاوازن .
هەروەها لە پێنج خشتەكیش دوور نەكەوتۆتەوە، لە پێنج خشتەكی شیعری وەفایی دا دەڵیت:
-لەبەر چیە تۆ نامبینی زەمانێكە شێواوی تۆم – بەشیرینی خۆت بڕوانە كە من چەندە سوتاوی تۆم – غەرقی غەمانت كردووم و هام لەبەر شالاوی تۆم (ئەسیری زولفی خاوی تۆم شەهیدی رەمزی چاوی تۆم – ئەمن گیراوی داوی تۆم بەسەد جێ دل بریندارت).
شیعرەكانی نێو ئەم دیوانە زۆر هەلدەگرێ قسەی لەبارەوە بكەین، لێرەدا وەلێ وێرای دەستخۆشیمان بۆ ئەو كارە ناوازەو شیعرە ناسك و هەستە جوانەی مامۆستا حوسێن، دوا قسەمان هەر بەو قسانە بەكۆتا دێنین كە مامۆستا (موحسین ئاوارە) ئاماژەی پێداوە: (لەو دیوانەیدا زۆربەی شیعرەكانی هەمەرەنگ و هەمەدەنگن لەبازنەی نیشتیمانپەروەری و كوردایەتی، غەزەل ، مافی مرۆڤ، كۆمەلایەتی ، سروشت و جوانی و بەزمانێكی پاراو و هەندێ جاریش دەشتەكیانە وشەی گوندەكی كە بۆ نەوەی نوێ و داهاتووی شارستانیەكان شیاوی پرسیارە تا پێی ئاشنا دەبن).
بەهیوای بەرهەمی تازەو جوانتر، هیوای تەمەن درێژی بۆ مامۆستا (حوسێن عومەر) ناسراو بە(هانا) دەخوازم.
قەزای تەق تەق/2025