(تەنیا بۆ بەرگریكردن لەو هەموو پێشوازیەی لەشیعرەكەم كرا و دواتر كرایە عەرەبی ئەم وەڵامەم نووسی)
هاوڕێ جەلال دەباغ خاوەنی وەرگێڕانە بەناوبانگەكەی(ماتریالزمی دیالیكتیك) ئەو لە ساڵی 1970 وەریگێڕاوە بەڵام من لە هەشتایەكان خوێندمەوە، ئاخر سەرەتای ئاوێتە بوونم بوو بە خوێندنەوە، كە ئەو كتێبەم ناسی، بۆ ئەوكاتی من زۆر قورس بوو، پێموابێ شەڕم پێدەفرۆشت و تێشی نەدەگەیشتم،( بڕوام وایە ئێستاش بیخوێنمەوە هەرتێی ناگەم چوونكە زۆر وشك بوو) ئیدی لەوێوە هاوڕێ جەلالم ناسی و دواتر زنجیرەیەك كتێبی جۆراوجۆری ماركسی لینینی و ئەدەبی وەرگێڕا، لای من ئەو پیاوە تێكۆشەرە خاوەن رابردوویەكی دەوڵەمەندە و هەموو ژیانی تێكۆشان بووە، ئێستاش تەمەنی هەڵكشاوە و هیوادارم هەر بۆمان بمێنێ، وێدەچێ لەو رەخنەیەی كە لە شیعرێكی منی گرتووە سەرچیخ چوبێ و وەكو پێویست ئاگای لە پێشكەوتن و گۆڕانكاریەكانی شیعر و زۆر بابەتی دی ئەدەبی نەمابێ، ئاخر ئەو هەر لەسەرەتاوە قەراری دابوو ئەو شیعرەی نەوێ، وەلێ كە ئەو سەدان لایك و كۆمێنتەی بۆهات، دواتر كرایە عەرەبی و هاوڕێیەكیش بەجوانی لەسەری نووسی، خۆی پێڕا نەگیرا ئەوەتا دەڵێ:
) ئەم شیعرەم بە وردی خوێندەوەو بە پێچەوانەی زۆر شیعری دیكەی شاعیرەوە، نەك هیچ چێژێكم لێوەرنەگرت، بەڵكوو واهاتە بەرچاوو بیرم كە نموونەی شیعرێكە پڕ لە ڕەشبینی و ورە بەردان و بەهەڵە لێكدانەوەیەو، بەداخەوە كە دەشنووسێت: " ئەم شیعرە پڕ بەپێستی ئەمڕۆیە" كە لیرەیشدا نیشانەكەی نەپیێكاوەو بێ بڕواییبە تێكۆشان بڵاودەكاتەوە. بۆچی؟
چونكە دەڵێ:
(وەك سێوێكی قەپاڵ لێدراو
لایەكی جەستەم گەنیوە
كەسێك تفم دەكاتەوە و
كەسێكیش دەمكاتە نیوە)
مامۆستام جەلال دەباغ بۆچی رەشبین نەبم كاتێك هەموومان دەبینین بەبەرچاومانەوە هەرێمەكەمان بچووك دەكەنەوەو خۆشمان یەكتری تف دەكەینەوەو لەتلەتی دەكەین، ناوچە دابڕاوەكانمان قەپاڵێكە لەم سێوە دراوە و كەچی یەكلیستی هەڵنابژێرین، بۆیە نیشتمانەكەم بە سێوێك وێنا دەكەم و باشوورەكەی گەنیوە و بەدەست دوو حزبەوەیە و یەكیان تفم دەكاتەوەو ئەویدیش دەمكاتە نیوە، ئیدی ئەوە بۆچی زانستیانە و گونجاو نییە، لەكاتێكدا فەنتازیای وشەكان دەردەكەون و لە هەرسێ كۆپلەكەی دیشدا جگە لە میتافۆڕم ئیدیۆمیشی تێدایە و ماناكەشی زۆر بە ئاسانی خۆی بەدەستەوە دەدات، واتا شیعرێكە وێناكانی سریالی نین تا بەدیاریەوە رابمێنی وەلێ هێندە ئاسانیش نین تا لەوتار بچێ، هەوڵمداوە نەك تەنیا نووسەرانی خاوەن ئەزموون خوێنەرانیش تێی بگەن.
بۆ كۆپلەی دووەمی ( درەختێكی رۆخ روبارم و
لافاو دەورەمی تەنیوە
خاوەنەكەم لەدوورەوە
چاوی لە كەوتنم بڕیوە)
جەلال دەباغ دەڵێ: لێرەدا ئەم پرسیارە دێتە پێشێ: ئەمە چۆن خاوەنێكە ؟! خاوەنەكەی كێیە لە (دوورەوە) چاوی لە كەوتنی بڕیوە؟
بۆ بەڕاشكاوی ناوی "ئەو خاوەنە"! نابات؟
خاوەنی نیشتیمانی كوردستان هەر گەل و نەتەوەی كوردەوبەس، ئەو نەتەوە چەوساوە ژێردەستەیەشمان بەهیچ جۆرێك چاوی لە كەوتنی نەبڕیوە، بەڵكو ساڵەهای ساڵە لە پێناو هەستانەوەیدا، ڕزگاركردنیدا،هێنانەدیی یەكێتیی نەتەوەییدا، خەبات و شۆڕش بەرپادەكات و قوربانی دەدات.بەڵام كە هێشتا بە یەكجاری سەرنەكەوتووە مانای وانییە چاوی لە كەوتنی بڕیوە..!
منیش وەك لە كۆپلەكەدا دەردەكەوێ دەڵێم: ناكرێ لەنێو شیعردا كە پێشتر باسم لە ئیدیۆم كرد ناو بهێنی ئەوە دەبێتە بەند و شیعری سادەو وتار، من ئەو ئیدیۆمەم بۆ خوێنەران جێهێشتووە، دواتر بیرمان نەچێ خاوەنی ئەم بەشەی نیشتمان دەسەڵاتە چونكە ئەوە گەلە دەنگی بەو دەسەڵاتە داوە، خۆ ئەگەر گەلیش خاوەنی نیشتمان بێت، چۆن دەبێت لەم بارودۆخەدا نەیاتە سەر شەقام و بەرگری لە ماف و كەوتنی نەكات، ئەوەتا بە ئێران و توركیا و عێراق خەریكی گچكەكردنەوەو لەناوبردنمانن، قوڕگی ئابووری سەربەخۆیان لێگرتووین و بەدرۆن دێنە نێو ماڵەكانمانەوە، ئەم دەسەڵاتەش لە دوورەوە چاوی لە كەوتنی ئەم درەختە بڕیوە و شەڕ بۆ بەشەحزبیەكەی خۆیان دەكەن نەك شایستە داراییەكان، ئیدی خاوەن قەڵەمێكی گەورەی وەك جەلال دەباغ بەمجۆرە لە شیعر بگا داخۆ خوێنەری تازە و داما و دەبێت چی بڵێ ئەگەرچی هەر ئەم شیعرە زۆرترین پێشوازی لێكرا و هاوڕێ( ئەحمەد رەجەب) كردیە عەرەبی و چەند رۆشنبیرێكی ناوداری عەرەب لەسەریان نووسی، لێرەوە دەستخۆشی لە هاوڕێی شیرینم ئەحمەد رەجەب دەكەم.
لەهەمووی خۆشتر بۆچوونیەتی لەسەر كۆپلەی سێیەم، بەداخەوە بۆ تێگەیشتنی هاوڕێم جەلال دەباغ
(وەكو سێوێ وەك درەختێ
قەت رەشەبا نەیكەواندووم
وەلێ ئێستا شلوشەكەت
هەستدەكەم گەلێ ماندووم)
ئەو دەڵێ( دیارە سێوو درەخت زۆرجار ڕەشەبا دەیانخات.
بەڵام ئەمی نەخستووەو" شلوشەكەت هەست دەكاگەلێ ماندووە"! شەكەت بە مانای شكاودێت: بۆیە واپێدەچێ بڵێت:"شەل نییەو پای شكاوە.."!.
منیش دەڵێم: (بەدێڕەكانی دی نەوێراوە بۆیە وشەی شەكەتی بەشكاو پێناسە كردووە، شەكەت مانای ماندووبوونێكی زۆر نەك شكان ، (مامۆستام هاوڕێ جەلال دەباغ.))
لە هەمووی سەیرتر شیكردنەوەی كۆپلەی چوارەم و دواییەتی (
"دەستاڕێكی لێكەوتووم و
هەرتایەم لەنێو دەستێكە
لەنێو دوو زۆندا كەوتووم و
پێویستیم بەتوانای كەسێكە
ئەو دەڵی: (كوا دەستار تایەی هەیە؟ بەكوردییەكەی پێچكەشی نییە!بەهەردوو بەشەكەی سەرو ژێری وبەدەستگرەكەشییەوە ئەوجا دەبێ بە دەستاڕ، واتە" دەستهاڕ" بۆ هاڕێنی گەنم و ساوەرو شتیوا. جا چۆن ئەو نیشتیمانە جوانەی كوردستان دەشوبهێنێ بە دەستاڕ.؟!
دەستاڕێكی لێكەوتووش؟!
دواجار مەبەستەكەی خۆی دەردەخات و دەڵێ: "لە نێو دوو زونا كەوتووم و"
"پێویستم بەتوانای كەسێكە"!!
لێرەدا ئەگەر لەو وتەیە تێپەڕین كە عەرەب واتەنی دەگوترێ: "المعنی فی قلب الشاعر- ماناكە لە دڵی شاعیردایە"ئەم پرسیارانەش دێنە پێشەوە: ئەو دوو زۆنە كامەن؟ "دیارە مەبەستی زۆنی سەوزو زەردە"، ئەی ئەو "كەسە" كێیە كە پێویستی بە توانایەتی رزگاری بكات؟؟!
لە هەر كەسێكم پرسی كە ئەو بەئەنجامگەیشتنە لێكبداتەوەو دەبێ مەبەستی چیبێت، بەڕای هەندێكیان گوتیان"دەبێ مەبەست زۆنی سەوزو زەردبێ"،واتە یەكێتی و پارتی!!
منیش دەڵێم: ئاخر هاوڕێی شیرین مەبەستم لە (تایە) (تا) یە نەك تایەی ئۆتۆمبێل، بەهەر بەردێك لە دەستاڕەكە دەڵێن تا، وەك چۆن بەهەر لایەك لە تەرازوو دەڵێن(تا)، ئا لێرەدا كە نیشتمان بە دەستاڕ دەشوبهێنم جوانی و فەنتازیای شیعر خۆی نمایش دەكات، ئەگەر ئێوە ئی سەردەمی كلاسیكش بن خۆ دەبوو لە ئیدیۆم بگەن، ئاخر زمانی ئاسایی و شیعر بەمشیوە جودا دەكرێنەوە.
ئیدی خۆشت دوای پرسینێكی زۆر لێرە و لەوێ ئەوجا گەیشتویەتیە ئەو باوەڕەی مەبەستم زۆنی سەوز و زەردە، ئاخر بۆچوونەكەی بەڕێزت جێگەی گومانە وەك ئەوەی ئاگات لێرە نەبێ دەنا بۆ پرسیار لە زۆن دەكەی؟ هەموو خەڵكی كوردستان دەزانن و ماناكەی زۆر ئاشكرایە و وەلێ پێدەچێت لەشیكردنەوەكەتدا بەگومان بووبی، بەڵێ ئێستا پێویستمان بەتوانای حزبێكە كەسێكە شەقامە خەڵكە تا لەم گێژاوە رزگارمان كات وەلێ هێشتا لە كوڵیندایە.
دواجار بە هاوڕێ جەلال دەباغ وخوێنەرانم دەڵێم: نەمدەویست وەڵامی هاوڕێی گەورەو بەڕێزم جەلال دەباغ بدەمەوە، وەلێ كە نیەتی ئەم نووسینەم بۆ دەركەوت بەمافی خۆمزانی بەرگری لە جگەرگۆشەكەم كە ئەم شیعرەیە بكەم چونكە منیش خوێنەری خۆم هەیە و بابزانن ئەو زۆر بەڕێزە لە رقی یان بەمەبەست ئەو رەخنەیەی نووسیوە، چونكە هەر لەسەرەتاوە نامەیەكی بۆ ناردم و چەن پرسیارێكی تێدا بوو لەناویان بۆچی ئەم هەموو لایك و كۆمێنتەی بۆ هاتووە، كە بەسەدانە، منیش بۆ رێزنان لە خاوەنی لایك و كۆمێنتەكان ئەم وەڵامەم نووسی.
دوواجار دەڵێم: خۆزگە وەك ئەو نامەیەی بۆمنت نارد هەر بەینی خۆمان باو سەرت بەو هەموو لایك و كۆمێنتە سوڕ نەمابا، دیارە خوێنەران و نووسەران جێگەی بایەخیان بووە بۆیە كۆمێنت و لایكیان كردووە، هەروەها ئەگەر زۆر پڕماناو لەكاتی خۆی نەبا لە دووا لاپەڕەی رۆژنامەی رێگای كوردستانیان دانەدەنا و هەروا نەشدەكرا بەعەرەبی و نووسەرانی عەرەب ستایشی بكەن.
دەقی نامەكەی جەلال دەباغ كە بۆ من و چەن كەسێكی ناردووە (هاوڕێ سەلام سڵاو..!
شیعرێكت بڵاوكردۆتەوە بەسەردیری(نیشتیمان) دەڵێی:
(ئەم شیعرە پڕ بە پێستی ئەمڕۆیە).
تكایە بە كورتی وەڵامی ئەم پرسیارانەم بدەرەوە:
- لە چێدا پڕ بە پێستی ئەمڕۆیە؟
- لەم شیعرەدا باسی چی دەكەیت؟
- لایەنی سەركەوتن و بەهێزیی ئەم شیعرە لەچیدایە؟
- تا ئێستا زیاتر لە ٣٣٠ كەس پەسندیان كردووەو، ٢٧٠كەس كۆمێنی باشیان نوسیوە؟ لەبەرچی؟
سەرنج: وەڵامی ئەم پرسارانە تەنیا بۆ كەڵك لێوەرگرتنی خۆمەو، بەهیج جۆرێك لای كەس نایان دركێنم و بڵاویان ناكەوەوە. پێشەكی سوپاس. هاوڕێتان: جەلال دەباغ ٢١/٦/٢٠٢٣)
وەڵامی ئەوكاتی من:
رێزو سڵاوم هەیە، نیشتمانەكەم لاییەكی جەستەی گەنیوە، خاوەنەكەی كە یەكیەتی و پارتییە لەدوورەوە تەماشای دەكات، لافاو دەورەمی تەنیوە، واتا تورك و عەجەم و عەرەب، ئەم دوو حزبەش خەریكی قەپاڵن لەم سێوە، ئیدی شلوشەكەت بووم، بۆیە پڕبەپێستی ئەمڕۆیە.
مۆسیقاو سەروای هەیە،كار بە میتافۆڕم و ئیدیۆم كراوە، بۆیە دەكرێ ناوبنرێ شیعر،
هیوادارم ئەم وەڵامە كورتە بەس بێت هاوڕێ، سوپاس بۆ پرسیارەكەت و دەشكرێ بەئارەزووی خۆت رەخنە بگری، برادەرە نووسەرەكانم هەرهەموویان دەستخۆشیان كرد و دەیانگوت شاكارە، سڵاوم هەیە.
تێبینی لە كۆمێنتێك بۆ رەخنەكەی نووسیومە وەڵامم دەبێ، هێشتاوەڵامەكەی منی نەدیوە، دەڵێ وەڵامم دەبێتەوە، بۆیە كاتی ئەوەم نییە بۆ هەر رەخنەیەكی دی مامۆستام جەلال دەباغ وەڵامم هەبێ.