بەدواداچوونێكی رۆژنامەوانی رێگای كوردستانە لەگەڵ هەریەكە لە هیوا عومەر جێگری سكرتێری كۆمیتەی ناوەندیی حزبی شیوعیی كوردستان، هەڵشۆ عەبدولفەتاح شارەزای بواری هەڵبژاردن و د. محەمەد شوانی مامۆستای زانكۆ.
هاوڕێ كرێكار
هیوا عومەر: گەڕانەوە بۆ خەڵك گەرانەوەیە بۆ پەرلەمانی راستەقینە
هەڵشۆ عەبدولفەتاح: سەرچاوەی ماددی حزبەكان بۆ بانگەشە، سامانی گشتییە
محەمەد شوانی: هێشتا هۆشیاریی سیاسیمان بۆ هەڵبژاردن پێنەگەیشتووە و یاداوەرییەكانمان لاوازن
هیوا عومەر، جێگری سكرتێری كۆمیتەی ناوەندیی حزبی شیوعیی كوردستان باس لەوە دەكات كە ئەنجامدانی هەڵبژاردن یەكسان نییە بەدیموكراسی و بەمافی مرۆڤ و گەڕانەوە بۆ ئیرادەی خەڵك و دەڵێت: هەڵبژاردن میكانیزمێكە لەناو پاكێجێكی گەورە لە لێكوڵینەوە و زەمانەتی مافە دیموكراسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و مافە سیاسی و مەدەنییەكانی هاووڵاتییان. چوار ساڵ جارێك هەڵبژاردن ئەنجامبدەیت و لەم چوار ساڵەدا چەند خولەكێك هاووڵاتی دەنگبدات و ڕۆڵی كۆتایی پێبێت، ئەمە نە دیموكراسییەتە، نە بەشداری سیاسی ڕاستەقینەشە. هیوا عومەر جەخت لەوە دەكاتەوە كە بەشداری سیاسی ڕاستەقینە بریتییە لەفەزایەكی كراوە كە هاووڵاتی بەبێ ترس، تەعبیر لەبیروبۆچوونەكانی بكات، لەگفتوكردن، لەقسەكردن، لەخۆپیشاندان، لەناڕەزایەتیدەربڕین لەئازادیی بیروڕا بەبێ ترس. جێگری سكرتێری كۆمیتەی ناوەندیی حزبی شیوعیی كوردستان روونیدەكاتەوە كە ئەوەی بەلای حزبی شیوعیی كوردستانەوە گرنگە ئەوەیە، كە هاووڵاتی كاتێك كە قسەدەكات و ڕەخنەدەگرێت، هیچ ترسێكی نەبێت." لەوەش گرنگتر ئەوەیە كاتێك دەچێتە ناو خەڵك پرسیار دەكەی، خەڵك ڕازییە لە ئەدای حكومڕانی یان نا؟ ئەمانە بنەما و پێوەرن بۆ دیموكراسی، ئەگەر هەڵبژاردنیش بكرێت، لەناو ئەو هەڵبژاردنەدا چەند خاڵێكی تری گرنگ دێنەپێش، لەلای ئێمە بێ ئەو خاڵانە هەڵبژاردن ناتوانێت گۆڕانكاری بكات، یان ئەو ڕۆڵەی نابێت، هاوشێوەی ساڵانی تر جگە لە نائومیدی و ناجێگیری و خۆدووبارەكردنەوە لەژیانی ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتی، هیچی تر بەدەستناهێنێت".
جێگری سكرتێری كۆمیتەی ناوەندیی حزبی شیوعیی كوردستان باس لە گرنگیی فەراهەمكردنی دەرفەتی یەكسان لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردندا دەكات و بەیەكێك لە خاڵە گرنگەكان ناوی دەهێنێت، بەتایبەتی لەرووی ڕاگەیاندن و دارایی و بەكارنەهێنانی دام و دەزگای حكومەت، "بەپێی ئەو پێشێلكارییانەی ئێمە تۆمارمانكردووە لەهەرێم و عێراقییشدا، دام و دەزگای دەوڵەت بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن بەكاردەهێنرێن، ڕاگەیاندنێك بەكاردێت بەپارەی خەڵك و دەوڵەت كاردەكات، خەڵك لە دام و دەزگاكان ناچار دەكرێن دەنگبدەن، هەڕەشەی نانبڕین هەیە و دام و دەزگای ئایینی بەكاردێت". زیاتر وتی: ئەو هێزە سیاسییانە بودجەیەكی گەورە بۆ هەڵبژاردن بەكاردێنن كە هەمووان دەزانین، حزبی سیاسی بەتایبەت ئەو حزبانە كە دەوڵەمەند بوون، بودجەی حكومەتیش بەكاردێنن، حكومەتیش كە ئیفلاسی كردووە لە ڕووی داراییەوە، پەیوەندی بە فەساد و ئەو پاراناوە هەیە كە لەلایەن حزبەكانەوە دەستی بەسەرداگیراوە، لەهەمووی كارەساتتر ئەوەیە، هەڵبژاردن بووەتە دەرفەتێك بۆ ئەوەی حزبە سیاسییەكان لەجیاتی ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ خەڵك و دەست بەكەرامەتی خەڵكەوە بگرن، بەداخەوە كەرامەتی خەڵك پێشێلدەكەن و دەنگ دەكڕن بەپارە، یان ئایین و دام و دەزگای حكومەت بەكادێنن، یان خیتابی شەعبەوی پۆپۆلیستی بەكاردێنن، هەموو ئەمانە لەئەنجامدا ناتوانن دەرئەنجامێكمان بدەنێ، كە بتوانێت گۆڕانكاری لەژیانی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی بكات.
هیوا عومەر لەسەر پاڵپشتی و پرۆژەی حزبی شیوعی باس لەوە دەكات ئەوان لەكاتێكدا پاڵپشتی لە هاوڕێ سائیرە یوسف دەكەن وەك كەسێكی تێكۆشەر، تەنها پڕوپاگەندە بۆ كەسێك ناكەن، لەڕاستیدا پڕوپاگەندە بۆ پروژەیەكی ئابووری، سیاسی دەكەن و ئەم پڕۆژەیەش وەك جێگرەوە لەبەرامبەر ئەو پرۆژانەیە كە هەرێمی كوردستان و تەنانەت عێراقیشی ڕووبەڕووی قەیرانی گەورە و هەژاری و بێكاری و پێشێلكاری و نائومێدی و بڵاوبوونەوەی مادەی هۆشبەر و بەرزبوونەوەی ڕێژەی تاوان كردووەتەوە. "پەرلەمان یەكێكە لەو كەناڵانەی كە لەپێناو گۆڕانكاری سیاسی و ئابووری تێكۆشانی بۆ دەكەین، لەپاڵ ئەوەشدا، ئێمە كەناڵەكانی دیكەی تێكۆشان، كە كەناڵی تێكوشانی جەماوەری، شەقام، هەرەوەزی، كۆمەڵگەیی، ڕاگەیاندن، كاركردنی ڕۆژانە لەگەڵ خەڵكدا، هەموو ئەمانە تەواوكەری ئەوە بابەتەن و پێمانوایە لەپاڵ پەرلەمان، گەڕانەوە بۆ خەڵك گەڕانەوەیە بۆ پەرلەمانی راستەقینە، بۆیە ئێمە هەموو میكانیزمەكان دەگرینەبەر بۆ گەڕانەوە و كاركردن بۆ خەڵك، كە ئەمە پێیدەوترێت هەڵبژاردنێكی ڕاستەوخۆی ناو خەڵك، كە خەڵك راستەوخۆ لەگەڵ خۆت كۆنتاك بكەیت".
هەر لەسەر پرس بوونی ژینگەیەكی یەكسان بۆ سەرجەم هێزە سیاسییەكان لە كاتی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردندا، هەڵشۆ عەبدولفەتاح، شارەزای بواری هەڵبژاردن باس لەوە دەكات كە لەڕووی دەقی یاسا و بڕیار و ڕێنمایی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، یەكسانی بۆ هەموو حزبێكی بەشداری هەڵبژاردن فەراهەمبووە، بەڵام لەڕووی واقعییەوە هیچ جۆرە یەكسانییەك بوونی نییە بەتایبەت لەبوونی دەرفەتی یەكسان لەسەرچاوەكانی مرۆیی، ماددی، میدیایی و دامەزراوەییدا. هەروەها ئاماژەی بەوەشدا، لەعێراق و هەرێمی كوردستاندا تائێستاش بەشێكی زۆری سەرچاوەی ماددی حزبەكان بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن، سەرچاوەی گەندەڵی و سامانی گشتییە، ئەمەش وایكردووە كە سەرچاوەی پاڵپشتییە داراییەكان شەرعی و ڕەوا نەبن. ئەو شارەزایەی بواری هەڵبژاردن لەسەر بوونی فەزای گشتی بۆ ململانێی نێوان لایەنە سیاسییەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە فەزای گشتی نادادییەكی زۆری لە ڕەخساندنی فرسەتی بۆ هێزە دەسەڵاتدارەكان پێوەدیارە، چونكە ئەو هێزانە دامەزراوەیان بەدەستەوەیە و خستوویانەتە خزمەتی خۆیان، وەك هێزەكانی پۆلیس و ئاسایش و ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایش.
پرۆفیسۆر د. محەمەد شوانی مامۆستا لەكولێژی ئاداب لەزانكۆی سەڵاحەدین باس لەوە دەكات كە هەڵبژاردن میكانیزمی خەباتێكی مەدەنی و گرنگی دەستاودەستكردنی دەسەڵات و سیمایەكی جوانی كۆمەڵگەی پێشكەوتووە، هەر كار و ڕەفتارێكی نایاسایی و ناشارستانی و نامەدەنی، گورزێكی كوشندە لەم پرۆسەیە دەدات، بێگومان یەكێك لەو كارە نایاساییانەی كە لە پرۆسەی هەڵبژاردندا هەمیشە هەستی پێدەكرێت، تێكەڵكردنی بابەتەكان، لادان لەیاسای هەڵبژاردن و گوێنەدانە كۆمەڵێك سەرەڕۆیی و لادان و ناشیرینكردنی سیمای هەڵبژاردنەكە و بێمتمانەكردنی خەڵك، چونكە لەبنەڕەتدا میكانزمی خەباتی مەدەنی و پەرلەمانی و ڕێزگرتن لەڕای خەڵك و مافی مرۆڤ، بەرهەمی گۆڕانكاری قووڵی چەندان ساڵەی كۆمەڵانی خەڵكە لە وڵاتە پێشكەوتووەكاندا، بۆ كۆمەڵگەی ئێمە هێشتا كەرەستەیەكی گونجاو نییە، چونكە هەڵبژاردن ئاستێكی هوشیاری بەرزی دەوێت، كە كێبڕكێ و ململانێ لەسەر پرۆژە و بەرنامە و بیرۆكەی جوان بێت.
ئەو مامۆستایەی زانكۆ ئەوەشی روونكردەوە كە لەكۆمەڵگەی ئێمەدا هێشتا هەڵبژاردن لەسەر ئەو بنەمایانە نییە كێ بەرنامەی جوانی هەیە، هەڵبژاردن لەسەر ئەوە نییە كێ بەرنامە و پلانی جوانی هەیە و پرۆژەی باشی هەیە و كێ خراپەی كردووە سزای بدەیت و كێ باشەی كردووە دەستخۆشی لێبكەی، بۆیە هەر حزب و قەوارەیەك كە ئەیەوێت بەشداری هەڵبژاردن بكات، چی لەبەردەستیدا بێت وەك هێز و توانا بەكاریدێنێت. شوانی لەدرێژەی قسەكانیدا هێمای بۆ ئەوەشكرد كە حزبەكانی دەسەڵات هێز و ئیمكانیەتی حكوومەت و موڵك و داهاتی گشتی لە هەڵبژاردنەكاندا بەكاردێنن، حزبە ئیسلامییەكان مینبەركان، مزگەوتەكان، وتارە تەلەفزیونییەكان، ئایین وەك ئامرازێك بەكاردێنن بۆ ڕاكێشانی خەڵك، حزبە ئیسلامییەكان لایەنە ئایینییەكەیان تێكەڵی عیبادەت و خواپەرستی كردووە و كاری پێدەكەن بۆ بانگەشە و لادانی حزبەكان و چوونیان بۆ دەسەڵات، لە وتاری هەینیدا بانگەشەی بۆ دەكەن كە وتارێكی گشتییە.
محەمەد شوانی جەخت لەوە دەكاتەوە كە دیموكراسیەت وەك سیستەمێك بۆ بەڕێوەبردن و هەڵبژاردن وەك میكانزمێك پێویستی بە ئاستی هوشیاری باش هەیە، دەبێت تا ڕادەیەك كۆمەڵگەكەت كۆمەڵگەیەكی هوشیار بێت، بەتایبەت هوشیاری سیاسی، بزانیت بەچی بیرۆكە و هێزیك پارێزگاری لە مافەكانی دەكات، كام هێز ڕێزی مرۆڤی لایە و پاڵپشتی كارە مرۆییەكان دەكات، دژی ستەم و چەوسانەوە و دیكتاتۆرییە، دژی دروستكردنی هێزێكی سەركوتكەرە، كام هێز بەرگری لە زۆرینەی خەڵك دەكات، چ هێزیك ئەگەر دەسەڵاتی هەبێت، جۆرێك لە ئاشتی و عەدالەتی كۆمەڵایەتی دروستدەكات، كام هێز یەكسانی نێوان مرۆڤەكان پیادەدەكات. بەداخەوە لەكۆمەڵگەی ئێمەدا هێشتا ئەم هۆشیارییە سیاسییە پێنەگەیشتووە، یادەوەرییەكانمان لاوازن، هەست بە مەترسییەكان ناكەین، چۆن زوو هەڵدەچین، ئاواش زوو ئەورووژێنرێین، ئەو وتارە سۆزدارییانە دەبنە مایەی ورووژاندن و جۆرێك سەر لێشێواندن. لەكۆمەڵگەی ئێمەدا، تاك خۆی نایەوێت لە ڕاستی ڕووداوەكان تێبگات، بۆیە بەشێك لەحزبەكان ئەو لایەنەی تاكی كوردییان قۆستووەتەوە، ئەزانن لەبیری ئەكات پار چی كردووە، پێرار چی كرد، ئەمڕۆ، بەهاوكاری و ئافەرین و بەڵێن و دیاری و پاداشت و ڕووخۆشی و چاكەیەكی بچووك، بەهەمان شێوە هەڵەكانی ڕابردوو دووبارە دەكاتەوە. "هەر حزبێك دەسەڵات ئیمكانیەت و پارە و ڕاگەیاندنی باشی هەبێت، تا ڕادەیەك بتوانێت خەڵك دامەزرێنێت، ئەتوانێت دەنگی خەڵك بەدەستبێنێت. لەكۆمەڵگەی هاوشێوەدا كەسی خاوەن هێز و پێگە و دەسەڵات ئەتوانێت جارێكی تر خەڵك بەلاڕێدا بەرێ و كۆیانبكاتەوە و بەقازانجی خۆی بەكاریانبێنت." پێش ئەوەی هەڵبژاردن گۆڕانكاری جەوهەری دروستبكات، دەبێت دامەزراوە و دەزگامان هەبێت، دەبێت تەواوی دام و دەزگاكانی بەڕێوەبردن بەدامەزراوەییكرابن و سیستەمێك یان یاسایەك هەبێ وەك هێڵی شەمەندەفەر بڕوات، ئەو هێڵە چەسپاو و نەگۆڕ بێت، ئەوەی بەسەریدا دەڕوات بگۆڕێت، ئێمە بەپێچەوانەوە هێڵەكەمان نییە، شەمەندەفەرەكەش ئەگەر بە دەسەڵات بیشوبهێنێن بەشێوازێكی دیكە دەڕوات، ئەگەر دامودەزگاكانی حكومەت بەدامەزراویینەكرابن حكومەت ناگوڕێت، یەكێكی تر حكومەت دروستناكات، مادام تۆ یاسا و دەستوورت نییە، گرووپێك چەندین ساڵە دەڵێت من زۆرینەم و زۆرینەم هێناوە، كێ ئەتوانێت بیسەلمێنێت زورینە نییە، ئەمەش گرفتێكی گەورەیە، لەبنەرەتدا یەكلاكردنەوەی دەنگەكان و ژماردن هەر خۆیانن، هەموو فلتەرەكان لای ئەوانن بە زۆرینەدا دەڕوات، كەواتە ئەگەر گۆڕانكاری بەزۆرینە بكرێت، بەلای ئەواندا دەڕوات" .