كاوه مهحموود
چەندین ساڵە لە كوردستانی باشوردا چاڵاكی جۆراوجۆر لە بواری تێكۆشان بۆ بابەتەكانی تایبەت بە مەسەلەی فیمنیستی دەكرێت، لەوانە چالاكی شازدە رۆژی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان كە لە 25ی نۆڤەمبەری هەموو ساڵێك تا 10ی دیسمبەر سازدەكرێتو، چالاكییەكانی تایبەت بە هەشتی مارس ڕۆژی جیهانی ژنان.
بەشیك لەو چالاكییانە مۆركێكی جیهانی وەرگرتووە بەتایبەتی ئەوانەی بەندە بەو ئاراستە و درووشمانەی كە تێكڕای بزوتنەوە و رێكخراوەكانی ئافرەتان بە شێوەیكی نێونەتەوەیی كەمپینی جیهانی بۆ سازدەكەن، و ئەم نەریتەش نوێ نییە و دەگەڕێتەوە بۆ تێكۆشانی ژنان لە سەرەتاكانی سەدەی بیستەمدا كە یەكێك لە سەركردە فیمینیستە سۆشیالیستەكان (كلارا زیتكن) لە سەركردایەتی نێونەتەوەیی ژنان پێشڕەو بوو، و بە هۆی دەستپێشخەری ئەو و هاورێكانی لە ساڵی 1907 رۆژی جیهانی ژنان سەقامگیر كرا، و ئەو رۆژە بوو بە ئامێتەبوونی دوو بزوتنەوەی كۆمەڵایەتی، بزوتنەوەی فیمینیستی و بزوتنەوەی سۆشیالیستی.
یەكگرتنی ئەم دوو بزوتنەوەیە و پەیوەندی نێوانیان نەك تەنها مەسەلەیەكی خۆرسكی نەبوو، بەڵكو بنەمایەكی هزری و بناغەیەكی تیۆریی مێژووی هەبوو، و دەگەڕێتەوە بۆ شاكارەكانی هزری ماركسیزم كە بەرچاوترینیان كتێبە بەناوبانگی ئینگلزە بە ناونیشانی " بنەڕەتی خێزان و خاوەندارێتی و دەوڵەت" لە ساڵی 1884، كە پشت بە توێژینەوەیەكی ئنسرۆپۆلۆجیی لویس مۆرگان دەبەستێت كە لە ساڵی 1877 نوسیوێتی، و ئاماژەیە بە تێگەیشتن لە چەوساندنەوەی ژن بە هۆی پەرەسەندنی چەمكی "خاوەندارێتی" لە كۆمەڵگا سەرەتاییەكانی مرۆڤایەتی، و بەم پێیەش شوێنی ژن و بیانووی چەوساندنەوەی پەیوەندی بە بابەتی بایۆلۆجییەوە نییە، بەڵكو پەیوەندی بە دابەشكردنەوەی كار و پەیوەندیی نوێی كۆمەڵایەتییە لە نێو خێزان و كۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا، كە لە دەرئەنجامی گۆڕانكاری لە خاوەندارێتی هێزی بەرهەمهێنان و درووستبوونی كۆمەڵگای چینایەتی هاتۆتەكایەوە، و ئاكامەكەشی بریتی بوو لە دەستدانی مافی دایكسالاری، كە شكستی و دۆڕاندنێكی مێژووی جیهانی بوو بە نیسبەت ژنانەوە و گواستنەوە بۆ عەشیرەتی باوكسالاری، و بەم جۆرەش ژن شوێنی سەركردایەتی خێزانی لە دەس دا، و بوو بە كۆیلە و ئامرازی سادەی بەرهەمهێنانی منداڵ.
بنەمای سەرهەڵدانی چەمكی جەندەر بۆ هزری ماركسیزم و بابەتی پەرەسەندنی گۆمەڵگا چینایەتییەكان دەگرێتەوە، و جگە لەو شاكارەی ئینگلز، چەمكی جەندەر لای ماركس و ئینگلز لە دوو بابەت بەدی دەكرێت كە پەیوەندییان بە خێزان و كاری گرێگرتەیی هەیە، و لە كتێبی ئایدیۆلۆجیای ئەڵمانی جەخت لەوە دەكەن كە زیادبوونی پێداویستییەكان پەیوەندی كۆمەڵایەتی نوێ دەخولقێنێت، و خێزان ملكەچی سەرهەڵدانی سیستمی سەرمایەداری دەبێت، و بابەتی سروشتی كە سێَكسە، و بابەتی كۆمەڵایەتی كە دابەشكردنی كارە بەیەكترەوە گرێدەدرێن، و بەم جۆرە چەوساندنەوەی چینایەتی و پەترییاركی دوو دیوی یەك سیستم كە سەرمایەدارییە پێك دەهێنن.
ماركس لە كتێبی "سەرمایە" ئاماژە بە ڕەوشی كرێكارانی ژن دەكات و چۆن سەرمایەداران ژنان و منداڵان وەك هێزی كاری هەرزان و یەدەك بەكاریان دەهێنن و ئەگەر سەرمایەداران پێویستییان پێ نەما ئەوا ڕەوانەی ماڵەوە دەكرێن.
بەم جۆرە دەبینین بنەمای بیرۆكەی جەندەر لە ماركسیزمدا پەیوەندی بە چینەوە هەیە، و ئەو چەوساندنەوە دوو لایەنەی ژنان كە بریتییە لە چەوساندنەوەی چینایەتی چەوسانەوەی پەترییاركی لە لایەن لینین ئاماژەی پێكراوە، و دەڵێت: "نیوەی مێینەی ڕەگەزی مرۆڤایەتی بە دوو شێواز لە سایەی حوكمی سەرمایەداریدا دەچەوسێنەوە... یەكەم: یاسا ماوە نادات ژنان لەگەڵ پیاواندا یەكسان بن، و دووەمیان: كە ناوەڕۆكی بابەتەكەیە كە بەندكردنی خێزانییە، و كرێكاری ژن و چوتیاری ژن كۆیلەی ماڵن، و دووچاری دژوارترین چەوساندنەوەی پروكێنەرن لە چێشتخانەی ماڵ و لە نێو ماڵدا دەبنەوە".
لە ناوەڕاستی سەدەی ڕابووردووە تا ئێستا چەندین تەوژمی فیمینیستی هاتۆتەكایەوە، و هەمەجۆریكە لە نێو ئەم بزافەدا درووست بوو، لەوانە سەرهەڵدان و پەرەسەندنی بزوتنەوەی فیمینستی لیبڕاڵی و فیمینستی ڕادیكاڵی.
ئەزموونی كۆمەڵگاكانی مرۆڤایەتی بە گشتی و پەیوەست بە ڕەوشی ژنان، فرەبوونێكی بابەتی لە نێو بزافی فیمینستی جیهانی درووست كرد. ئەم فرەبوونە پەیوەندی بە ڕەوشی كۆمەڵگاكان و ناكۆكی و ململانییەكان هەبوو. بۆ نموونە بە هۆی جیاكاری ڕەگەزپەرستی دژ بە رەشپێستەكان ژنانی ڕەش پێست خۆیان و ئەركی فیمێنستی خۆیان و تێكۆشانیان بۆ یەكسانی جەندەری لە نێو بزافی ژنانی سپی پێَستدا نەدەدۆزییەوە، و ئەمەش بوو بە هۆی درووست بوونی بزافی ژنانی ڕەش پێست لە ئەمەریكا كە یەكێك لە سەركردەكانیان لە ساڵانی حەفتاكاندا ئنجیلا دیفیز بوو.
لە هەمان كاتدا بابەتێكی دیكە گرنگ هاتە كایەوە ئەوەیش بابەتی فیمینزمی لە كۆمەڵگا كۆلۆنیالكراوەكان، كە چەمكی تێكۆشانی رزگاری نیشتمانی و چەمكی تێكۆشانی ئازادی ژنان بەجۆریكی بابەتی بەیەكەوە گرێدرا، و هەر بۆیە یەكێك لە سەركردە فیمینستەكانی ڤێتنام دەڵێت: كۆلۆنیالكردن و داگیركردنی نیشتمان هەر وەكو داگیركردنی جەستە و لاقەكردنە.
لە كوردستان و لە بەشێكی زۆری وڵاتانی جیهانی سێیەمدا ئەو بابەتانەی پەیوەندییان بە تێكۆشانی فیمینستییەوە هەیە، هەمەجۆرن، و بابەتی هاوبەش و بابەتی تایبەتی هەیە، و گرنگە بۆ هەردوو بابەت تێكۆشان بۆ هەماهەنگی كردنی یەكتر بەكرێت.
بەشێك لەو بابەتە هاوبەشانە كاركردنە بۆ نەهیشتنی توندوتیژی و یەكسانی جەندەری و بەشداری ژنان لە ناوەندی بریار، و گۆڕانكاری لە یاساكانی تایبەت بە باری كەسێتی، و دانانی بودجەی دەوڵەت، بە جۆریك بابەتی یەكسانی جەندەری لەبەرچاو بگرێت. بەڵام ئەوەی دەمێنێتەوە بابەتی رزگاری نیشتمانییە كە لە كوردستاندا بە شێوەیكی مێژوویی ژنان لە پێناویدا تێكۆشاون و قوربانییان داوە، و ئەم ئەركە كۆتایی نەهاتووە، و جگە لەو بابەتانەی كە پەیوەندی بە بابەتی چینایەتییەوە هەیە كە ئەویش لە ئەركی بزافی فیمینیستی جیاناكرێتەوە.
ئەزموونی هزری و پراكتیكی چەپ و حزبە كۆمۆنیستەكان ئەوەمان بۆ دەردەخات، كە جەندەر چەمكێكی دابڕاو لە چین و لە مەسەلەی جیاكاری ڕەگەرزی و بابەتی رزگاری نیشتمانی نییە، و لە ناكۆكی و ململانییەكانی هەر كۆمەڵگایەك بەدەر نییە، و ئەم ئاراستەیەش بۆ ڕەوتی چەپ لە كوردستاندا گرنگە بۆ ئەوەی ماركسیزم و فیمینزم بە دوو چەمكی تەواوكەری یەكتر دابنێن، و كار بۆ زیاتر گەڵاڵەكردنی چەمكی فیمینستی كوردستانی ڕەسەن بكەن، و بۆ ئەوەی تێكۆشانی ژنان رزگار بێت لە ئاراستەكانی بۆچوونە لیبرالیزمەكان فیمینستی بە عەقلیەتی بازاڕی ئازاد، یان عەقلیەتی پارێزگاران كە جلوبەرگی ئاینی لە بەر بزوتنەوەی ژنانی ئیسلامی سیاسی دەكات و لە ژێر پەردەی بەشداری ژن لە سیاسەت و ناوەندەكانی بریار كار بۆ مانەوەی نایەكسانی لە عورف و قانونەكاندا دەكەن.
لە كۆتاییدا دەبێ بوترێ، ماركسیستەكان بە جۆرێكی میكانیكی ناڕواننە تێكۆشان بۆ یەكسانی جەندەری و مەسەلەی تێكۆشان دژ بە سەرمایەداری و یەكسانی چینایەتی، و تێكۆشانی نیشتمانی، بەڵكو بە میتۆدی دیالكتیكیانە لە چوارچێوەی تێكۆشان بۆ عەدالەتی كۆمەڵایەتی كە هەر سێ بوار دەگرێتەوە
