شێخ سدیق
چەمکی پێکەوەژیانی هاوئاهەنگ لە نێوان مرۆڤ و سروشتدا واتایەکی دەوڵەمەندی هاوچەرخ و کاریگەریی فەلسەفی هەیە، هەروەها کۆمەڵێک بیرکردنەوەی فەلسەفی توندی وەک بیرکردنەوەی دژبەیەک و بیرکردنەوەی سیستماتیکی و بیرکردنەوەی دیالکتیکی بەرجەستە دەکات.
بیرکردنەوەی دژبەیەک
بیرکردنەوەی دژبەیەک، بیرکردنەوەی بنەڕەتییە بۆ گرتنەبەری پەیوەندی نێوان مرۆڤ و سروشت، دژایەتی و یەکگرتوویی نێوان مرۆڤ و سروشت بەرجەستە دەکات.
سەرەتا مرۆڤ و سروشت بوونێکی دژبەرن. سروشت بناغەی مانەوە و گەشەکردنی مرۆڤە، سروشت پێش مرۆڤ بوونی هەیە، مرۆڤیش لەلایەن سروشتەوە کۆنتڕۆڵ دەکرێت. سروشت خاوەنی داهێنانێکی سروشتییە کە پشت بە مرۆڤ نابەستێت نەک هەر ژینگە و بارودۆخێکی گونجاو بۆ ژیان لەسەر زەوی دروست دەکات، بەڵکو جۆرە جیاوازەکانی ژیان و تەواوی ئیکۆسیستەمەکان بە مرۆڤیشەوە دروست دەکات. مرۆڤ بوونەوەرێکی چالاکە بە هۆشیاری و بیرکردنەوە لە پرۆسەی گۆڕینی سروشتی بابەتییدا، سامانی ماددی دەوڵەمەند و سامانی مەعنەوی دروست دەکات، و بەردەوام گەشە دەکات و خۆی باشتر دەکات. لە پڕۆسەی گەشەسەندنی کۆمەڵگا و مێژووی مرۆڤایەتیدا، بە هۆی خۆئاگایی و بیرکردنەوەی عەقڵانی مرۆڤەوە، بۆتە پێچەوانەی خۆی لەگەڵ بەرزبوونەوەی توانای مرۆڤ بۆ گۆڕینی سروشت، ئارەزووی مرۆڤ بۆ کۆنترۆڵکردن و داگیرکردنی سروشت بەهێزتر و بەهێزتر بووە. دژایەتی نێوان مرۆڤ و سروشت ڕەگی دژایەتی نێوان مرۆڤ و سروشتە.
دووەم: مرۆڤ و سروشت بە یەکگرتوویی بوونیان هەیە. سروشت جیابووەوە لە مرۆڤ سروشتی ئەبستراکت و مرۆڤی جیابووەوە لە سروشت مرۆڤی ئەبستراکت. مرۆڤ و سروشت تەنها بوونی دژایەتی نین، بەڵکو بوونی یەکڕیزیشن. لە لایەک مانەوە و گەشەکردنی مرۆڤ لە سروشت جیا ناکرێتەوە. ژینگەیەکی ئیکۆلۆژی باش بنەمای گەشەسەندنی بەردەوامی مرۆڤەکان و کۆمەڵگایە، سروشت شوێنێکی بنەڕەتی بۆ مانەوەی مرۆڤ و فەزای فراوان بۆ گەشەسەندنی مرۆڤ دابین دەکات. لە لایەکی تریشەوە دەوڵەمەندی و جۆراوجۆری سروشت لە بوونی مرۆڤیشدا دانەبڕاوە. چالاکییەکانی بەرهەمهێنانی ماددی و پراکتیکەکانی مانەوە و گەشەسەندنی مرۆڤایەتی وایکردووە سروشت لە "سروشت لە خۆیدا" بگۆڕێت بۆ "سروشت بۆ خۆی". سروشت. مرۆڤ و سروشت یەکێتی دژبەرەکانن، لە سیستەمێکی دینامیکی کراوەدا بوونیان هەیە.
بیرکردنەوەی سیستەمەکان
پێش هەموو شتێک پێکەوەژیانی هاوئاهەنگی مرۆڤ و سروشت، یەکگرتوویی مرۆڤ و سروشت وەک "یەکێتی سروشت و مرۆڤ" ڕەنگ دەداتەوە. "یەکێتی مرۆڤ و سروشت" بەهەشت و زەوی و مرۆڤ وەک کۆیەکی بەیەکەوە گرێدراو و یەکتر کاریگەر و هاوئاهەنگ و یەکگرتوو سەیر دەکات گۆڕان و گەشەکردنی هەر یەک توخمێک کاریگەری دەبێت لەسەر گۆڕان و گەشەکردنی توخمەکانی دیکە، کە ئیکۆلۆژیای هاوژینی هاوسەنگ لەخۆدەگرێت لە نێوان مرۆڤ و سروشتدا. مرۆڤ بەشێکە لە سروشت و چالاکییەکانی ژیانی مرۆڤیش لە بوونی گشتگیری سروشت جیا ناکرێتەوە هاوژیانی هاوئاهەنگی نێوان مرۆڤ و سروشت بنەمای پەیوەندییە هاوسەنگە جۆراوجۆرەکانە. سروشت دایکی ژیانە، ژینگەی ئیکۆلۆژیش مەرجی بنەڕەتی مانەوەی مرۆڤە، کۆیەکی ئۆرگانیکە کە تێیدا توخمە جۆراوجۆرەکانی مرۆڤ و سروشت وابەستەی یەکترن و سووڕانەوە بەدی دێنن. "هەموو شتەکان هەمان سەرچاوەیان هەیە و بە هاوئاهەنگی پێکەوە دەژین و هەموو شتەکانی ناو سروشت وابەستەن و یەکگرتوون".
دووەم: مرۆڤ و سروشت پێکهاتەیەکی ژیانن کە پێکەوە دەژین و سەرفراز دەبن. "سیمبیۆزی" واتە پێکەوە ژیان یان مانەوە، جەختکردنەوە لەسەر ئەو پەیوەندییە نزیک و سودبەخش و دابەشنەکراوەی نێوان مرۆڤ و سروشت. "هاوسەرفرازی" واتە خۆشگوزەرانی هاوبەش، جەخت لەسەر پێکەوە ژیانی شەرەف و شەرمەزاری نێوان مرۆڤ و سروشت دەکاتەوە. کۆمەڵگەی ژیان بەرجەستەی تەواوی جیهانبینی و تێڕوانینێکی ئۆرگانیکییە بۆ ژیان کە لەگەڵ شتەکاندا دەگونجێت و هاوبەشی جوانی و جوانییە. لە لایەک مرۆڤ و سروشت پێکەوە دەژین و سەرفراز دەبن. مرۆڤ لە سروشتەوە لەدایک دەبێت و مرۆڤ و سروشت پەیوەندییەکی هاوژیانییان هەیە، واتە کاتێک مرۆڤ سەرفراز دەبێت، هەردووکیان سەرفراز دەبن و کاتێک ئازار دەچێژێت، هەردووکیان ئازار دەچێژن. مرۆڤ و سروشت زنجیرەیەکی خولگەیین کە بەیەکەوە گرێدراون و سەروەت و سامان و ئازاریان هاوبەشە. هاوژیانی و هاوگوزەرانی نێوان مرۆڤ و سروشت دۆخێکی کارلێککاری باشی سوودی یەکتر و هاوژیانی و پەرەسەندن و گەشەکردنی هاوبەشە لە نێوان مرۆڤ و سروشتدا. لە لایەکی ترەوە مرۆڤ و سروشت کۆمەڵگەیەکی ژیانن گەشەکردنی سروشت و گەشەکردنی مرۆڤ کاریگەری لەسەر یەکتری هەیە و هەر گۆڕانکارییەک لە سروشت لەلایەن مرۆڤەوە ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر مرۆڤ دەبێت. بەکارهێنانی عەقڵانی و گۆڕینی سروشت لەسەر بنەمای ڕێزگرتن لە یاساکانی سروشت بە دڵنیاییەوە گەشەسەندنی بەردەوامی مرۆڤ و سروشت بەدەست دەهێنێت، بە پێچەوانەوە ئەگەر یاساکانی سروشت پێشێل بکەین، زیانەکانی مرۆڤ بۆ سروشت لە کۆتاییدا ئازاری خۆی دەدات؛
بیرکردنەوەی دیالکتیکی
دیالێکتیکی ماتریالیستی پێی وایە کە جیهان بە شێوەیەکی گشتگیر بەیەکەوە گرێدراوە و بۆ هەمیشە گەشە دەکات و دەبێت بەردەوام بین لە سەیرکردنی کێشەکان لە ڕوانگەی پەیوەندی و گەشەکردنەوە.
لە لایەک سروشت جەستەی نائۆرگانیکی مرۆڤە، مرۆڤیش جەستەی ئۆرگانیکی سروشتە وابەستەی یەکترن، کاریگەریی یەکتریان هەیە، یەکتر سنووردارکەر و کارلێککارانە بوونێکی بابەتیی و کردەیی. سیفەتە سروشتییەکانی مرۆڤ وابەستەیی مرۆڤ بە سروشت دیاری دەکات یەکگرتوویی هاوئاهەنگی نێوان مرۆڤ و سروشت پێشمەرج و بناغەی مانەوە و گەشەکردنی مرۆڤە. لە هەمان کاتدا وەک ئۆبژەی تێگەیشتن و گۆڕینی مرۆڤ، گەشەسەندنی سروشت لە چالاکییە کردارییەکانی مرۆڤیشدا جیا ناکرێتەوە. لە پەیوەندی نێوان مرۆڤ و سروشتدا، سروشت پێگەیەکی ئەولەویەت داگیر دەکات، ئینسانیش پێگەی سوژەی داهێنەرانە داگیر دەکات، پەیوەندی نێوان مرۆڤ و سروشت پەیوەندیی فەتحکردن و داگیرکردن و تاڵانکردن و تاڵانکردن نییە، بەڵکو پەیوەندییەکی بەهای هاوسەنگ و هاوژیانییە .
لە لایەکی دیکەوە، پەرەسەندنی پەیوەندی نێوان مرۆڤ و سروشت، پرۆسەیەکی گەشەسەندنی تایبەت، مێژوویی و دینامیکی نیشان دەدات، کە پرۆسەی دیالێکتیکی "دووپاتکردنەوە - نکۆڵیکردن - نکۆڵیکردن لە نکۆڵیکردن" بەرجەستە دەکات. لە سەردەمی شارستانیەتی سەرەتاییدا ئاستی بەرهەمهێنان لە ڕادەبەدەر نزم بوو، سروشت پڕ بوو لە خودایی و مرۆڤەکان وابەستەی سروشت بوون و دەیانپەرست و مرۆڤەکان لە پەیوەندییەکی زاڵبوون و زاڵبوون و زاڵبوون و زاڵبووندا بوون. لە سەردەمی شارستانیەتی کشتوکاڵیدا، لەگەڵ باشتربوونی ئاستی بەرهەمهێنان، مرۆڤ دەستی کرد بە پەرەپێدانی سامانە سروشتییەکان، کەڵک وەرگرتن و گۆڕینی سروشت مرۆڤ و سروشت لە پەیوەندییەکی بەکارهێنان و بەکارهێناندان. لە سەردەمی شارستانیەتی پیشەسازیدا، تێپەڕین و سوبژێکتیڤیتی مرۆڤ، لووتبەرزی داگیرکردن و گۆڕینی سروشت و دەستکردن بە ڕێگای ململانێ و ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ سروشتدا سەرهەڵدەدات. پەیوەندی نێوان مرۆڤ و سروشت پەیوەندییەکی داگیرکردن و داگیرکردن و گۆڕین و گۆڕانکارییە. ڕەفتاری بێهیوایی مرۆڤەکان بووەتە هۆی تۆڵەسەندنەوەی سروشت، مرۆڤ دەستی کردووە بە بیرکردنەوە لە پەیوەندی نێوان مرۆڤ و سروشت. لەم پرۆسەی پەرەسەندن و پەرەسەندنەدا، پەیوەندی نێوان مرۆڤ و سروشت بە پرۆسەیەکی دیالکتیکی "دووپاتکردنەوە - نکۆڵیکردن - نکۆڵیکردن لە نکۆڵیکردن"دا تێپەڕیوە لە پەرستن و وابەستەییەوە، بۆ ئیستغلالکردن و بەکارهێنان، بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و ململانێ، بۆ پێکەوەژیانی هاوسەنگ.
