شێخ سديق
پرسی زانستە سروشتییەکان و پەیوەندییان بە تیۆری مارکسیستییەوە
ئایا پەیوەندییەک لە نێوان زانستی سروشتی و تیۆرێکدا هەیە کە ئامانجی دەرهێنانی ئەزموونەکانی مێژووی خەباتی چینایەتی و شیکردنەوەیانە لە ڕوانگەی لێکۆڵینەوە لە مەرجەکانی سەرکەوتنی شۆڕشی چینی کرێکارەوە؟ ئایا دەتوانین بیخەینە بەرچاومان کە پەیوەندییەک لە نێوان شۆڕشی کرێکاران لە جیهانی هاوچەرخی ئێمە و دۆزینەوەی تیۆری ڕێژەیی هەیە؟ لە یەکەم نیگادا ڕەنگە وا دەرکەوێت کە وەڵامەکە نەخێر بێت، بەڵام چاوخشاندنێکی وردتر بۆمان پشتڕاست دەکاتەوە کە زانست - بە تایبەت لە جیهانی هاوچەرخی ئێمەدا - پەیوەندییەکی دیاریکراوی هەیە.
با سەرەتا بە ڕوونکردنەوەی ناوچەی جیاوازی نێوان زانستی سروشتی و زانستی کۆمەڵایەتی دەستپێبکەین سەبارەت بەوەی کە کاریگەرییان لەسەر دژایەتییەکانی کۆمەڵگەی چینایەتی هەیە.
زانستی سروشتی و زانستی کۆمەڵایەتی:
گومانی تێدا نییە کە جیاوازییەکی گەورە لە نێوان زانستە سروشتییەکان و زانستە کۆمەڵایەتییەکان لە ڕووی کاریگەرییان لەسەر خەباتی چینایەتی دروست دةبيت .
لەبەر ئەوەى جیهانی سروشتی لە بابەتێکی سەربەخۆ لە خۆی و ئەو ململانێیانەی کە تێیدا سەرقاڵی دامەزراندنی یان گۆڕینی پێگەی خۆی لە کۆمەڵگادا دەکۆڵێتەوە، لە کاتێکدا جیهانی کۆمەڵایەتی لە خۆی و کۆمەڵگاکەی دەکۆڵێتەوە.
(جۆن مۆلینۆکس) شؤرشطيرى بةريتانى بۆ وێناکردنی ئەم بیرۆکەیە نموونەیەک دەهێنێتەوە: ئەگەر بۆ نموونە کرێکارێک و سەرمایەدارێک لە تاوەرێکەوە بکەوێتە خوارەوە، بۆمان دەردەکەوێت کە هەردووکیان دەکەونە سەر زەوی و لە ئەنجامی یاسای زەویدا بریندار دەبن . بەڵام ئەگەر سەیری یاسای بەها بکەین کە یاسایەکی کۆمەڵایەتییە، بۆمان دەردەکەوێت کە ئەم یاسایە کاریگەری جیاوازی لەسەر کرێکار و سەرمایەدار هەیە، بەو پێیەی هەژاری بۆ کرێکار و سامان بۆ سەرمایەدار بەرهەم دەهێنێت.
جیاوازی نێوان ئەم دوو جۆرە زانستە ڕوونتر دەبێتەوە ئەگەر سەیری پەیوەندی هەریەکێکیان بکەین بە گۆڕانی کۆمەڵایەتییەوە. ئامانجی مەعریفەی زانستی یارمەتیدانی ئێمەیە بۆ گۆڕینی واقیع، جا ئەمە زانستی سروشتی بێت یان کۆمەڵایەتی. ئەم ڕاستییە لە ژێر کۆمەڵگای سەرمایەداریدا دوو دەرئەنجامی جیاواز بەدوای خۆیدا دەهێنێت. بۆرژوازی - چینی دەسەڵاتدار لە کۆمەڵگەی سەرمایەداریدا - بەردەوام پاڵنەرە بۆ گۆڕینی "سروشت"ی دەوروبەری بۆ ئەوەی قازانجی زیاتر کۆبکاتەوە. بۆیە زۆر پێویستی بە زانستی سروشتی و گەشەسەندن هەیە. بەڵام دۆخەکە بۆ زانستی کۆمەڵایەتی جیاوازە. بۆرژوازی لە پەیوەندی خۆیدا لەگەڵ "کۆمەڵگا"دا، تەنها ئامانجی پاراستنی لە فۆرمی ئێستای خۆیدایە، کە لەسەر بنەمای هەژموونی چینایەتی خۆی دامەزراوە. کەواتە بۆرژوازی پێویستی بە زانستی کۆمەڵایەتی نییە بۆ ئەوەی یارمەتیی گۆڕانکاری بدات، بەڵکو وەک ئایدۆلۆژیایەک کە بەشداربێت لە ڕەوایەتیدان بە دۆخی ئێستا و خستنەڕووی وەک بابەتێکی حەتمی.
ئەم جیاوازییە لە گەشەسەندنی مێژوویی لە پەیوەندی نێوان بۆرژوازی و هەردوو جۆری زانستدا ڕەنگدانەوەی هةية. لەگەڵ سەرهەڵدانی سەرمایەداری و دەرکەوتنی بۆرژوازی وەک چینێکی سەرهەڵداو، زانستی کۆمەڵایەتی مۆدێرن لەسەر دەستی کۆمەڵێک بیرمەندی بۆرژوازی سەریهەڵدا کە بە کالیسیفیکاسیۆن و ستەمکاری و خراپبوونی کۆمەڵگەی فیۆداڵی کۆن ڕەخنەیان دة گرت. زیندوویی و بابەتییەتی ئەم زانستە، لە سەردەمی یەکەمیدا، بە شێوەیەکی یەکلاکەرەوە بەسترابووەوە بە شۆڕشی چینی بۆرژوازییەوە، کە لە بەرامبەر بە کۆمەڵگەی کۆن - پێویستی بە ئاشکراکردنی ڕاستی ئەو دژایەتییانەی کە لەناو خۆیدا دروستدەبوون، ئاشکرا بکات. بەڵام دوای ئەوەی بۆرژوازی سەرکەوتنی بەدەست هێنا و بوو بە چینی دەسەڵاتدار، هەڵوێستی لەسەر زانستی کۆمەڵایەتی گۆڕا. ئەو زانستە کۆمەڵایەتییەی کە لە جیهان تێدەگات و داوای گۆڕانکاری دەکات (مارکسیزم) بووەتە زیانبەخش بۆ بەرژەوەندییەکانی، کە ئێستا تەنها پێویستی بە ئایدۆلۆژیایەک هەیە کە هەوڵی پاراستنی دۆخی ئێستا بدات، و ئەو بیرۆکەیە بەرەوپێش دەبات کە دۆخی ئێستا بابەتێکی سروشتییە کە دەبێت وابێت لە لایەکی دیکەوە بۆرژوازی پێویستی بە زانستی سروشتی هةية بۆ ئەوەی یارمەتی بدات بۆ گەیشتن بە کەڵەکەبوونی زیاترى سةرماية.
زانستی سروشتی و کۆمەڵگا:
زانستی سروشتی، لە کۆتاییدا، بەشێکە لە چالاکیی مەعریفی مرۆڤ. بەم مانایە سەرەڕای پلەی بابەتییەتی بەرزتر بە بەراورد لەگەڵ زانستی کۆمەڵایەتی، بەڵام لە ڕووی دیالێکتیکییەوە بەستراوەتەوە بە شێوازی باوی بەرهەمهێنان لە هەر کۆمەڵگایەکی دیاریکراودا. ڕەنگە ئێمە باشتر لە ڕاستییەکانی پەیوەندی نێوان زانست و شێوازی بەرهەمهێنان تێبگەین ئەگەر درک بەوە بکەین کە پەیوەندی نێوان ئەو دوو لایەنە تەکنەلۆژیایە، یان بە زمانی مارکسیزم پلەی گەشەسەندنی هێزەکانی بەرهەمهێنانە. لە کۆمەڵگاکانی پێش سەرمایەداریدا، تایبەتمەندی سەرەکی پرۆسەی بەرهەمهێنان وەستانی ڕێژەیی بوو، کە بەپێویستی دەزانێت لە گەشەکردنی خاوی ئامرازەکانی بەرهەمهێناندا ڕەنگدانەوەی هەبوو. لەم جۆرە کۆمەڵگایانەدا بوارێکی کەم بۆ فراوانبوونی دینامیکی زانستی هەبوو،. سەبارەت بە کۆمەڵگا سەرمایەدارییە مۆدێرنەکان تایبەتمەندی پرۆسەی بەرهەمهێنان زیندوویی و گۆڕانکاری بەردەوامە. زانستی سروشتی لەم کۆمەڵگایانەدا لە ڕوانگەی کەڵەکەبوونی سەرمایەدارییەوە ڕۆڵێکی گرنگ و حەتمی دەگێڕێت.
نابێت لێرەوە تێبگەین کە زانستی سروشتی ژێردەستەیەکی کۆیلەیە بۆ پێداویستییەکانی گەشەسەندنی هێزە بەرهەمهێنەرەکان. پەیوەندی بەرامبەری نێوان زانست و پرۆسەی بەرهەمهێنان زیاتر لەم گریمانە ية لەڕاستیدا کەڵەکەبوونی مەعریفەی زانستی، و پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکان کە بە ناچاری پەیوەستن بەمەوە، ڕێگا بۆ گەشەکردنی هێزە بەرهەمهێنەرەکان دەکاتەوە، بەڵام بێگومان لە سنووری ئەوەی کۆمەڵگا دەتوانێت لە ساتەوەختی دیاریکراودا هەڵیبمژێت.
ڕاستییەکە ى ئەوەیە کە لایەنێکی دیکەی پەیوەندی نێوان مەعریفەی زانستی و کۆت و بەندەکانی کۆمەڵگەی چینایەتی هەیە. لە زانستی سروشتیدا چەندە بابەتییەت هەبێت، هەمیشە سنوورێک بۆی هەیە. ئەمە خاڵێکی مشتومڕاوییە لە نێو مێژوونووسانی زانستدا. کەسانێک هەن کە پێیان وایە زانستی سروشتی بە زنجیرەیەکی ئاسنییەوە بەستراوەتەوە
