ئەشکان باوەڕ-سلێمانی
میدیا و تەلەفزیۆن، ئەو دامەزراوانەی کە هەمیشە وەک ئاوێنەی کۆمەڵگا و ئامرازی سەرەکی گواستنەوەی زانیاری هەژمار کراون، بڕیار بوو دەنگی خەڵک و چاودێری حەقیقەت بن. چاوەڕوان دەکرێت میدیاکان هۆشیاری گشتی زیاتر بکەن و خەڵک بۆ بڕیاری کۆمەڵایەتی و سیاسی و کولتووری ئامادە بکەن بە شیکاری ورد و پێدانی زانیاریی جێی متمانە و لێکۆڵینەوە لە بابەتە گرنگەکان. بەڵام لە زۆرێک لە کۆمەڵگاکانی ئەمڕۆدا بە تایبەتی کۆمەڵگای خۆمان ئەم ئەرکە بە تەواوی لەبیر کراوە. میدیا لەبری ئەوەی سەرنجی لەسەر ڕاستییە بنەڕەتییەکان بێت، سەرقاڵی بەرهەمهێنانی ناوەڕۆکی ڕووکەش و سەرقاڵی و مشتومڕی بێ سوود بووە. دەرئەنجامی ئەم گۆڕینی ئاراستەیە، دابەزینی کوالیتی زانیاری و زیادبوونی سەرلێشێواوی بینەر و دوورخستنەوەی خەڵکە لە پرسە ڕاستەقینەکان.
ئێستا میدیا زیاتر بۆەتە ئامرازێک بۆ کات بەسەربردن و بەرهەمهێنانی پەراوێزەکان نەک ناوەندێکی شیکاری و ڕۆشنگەری. ئەم پێشهاتە نیگەرانکەرە ئاماژەیە بۆ گۆڕانکاری بەهاکان لە میدیاکاندا؛ ئامانجی سەرەکی لەبری خزمەتکردنی کۆمەڵگا، گۆڕدراوە بۆ ڕاکێشانی سەرنجی ساتەوەختی بینەر، ڕەزامەندی کورتخایەن بەدەستبهێنن و وروژاندنی ڕووکەش بەرهەمبهێنن.
یەکێک لە کێشە گەورەکانی ئەمڕۆی میدیای هەواڵ و تەلەفزیۆنی، گرنگیدانی زۆرە بە پرسە ڕووکەش و سەرگەرمکەرەکان. میدیایەک چەندین کاتژمێر لە وزەی خۆی لە ڕووداوە بێ بایەخەکاندا خەرج دەکات؛ ئەو پرسانەی کە نە پێویستییە ڕاستەقینەکانی خەڵک دەگرێتەوە و نە هیچ بەهایەکیان هەیە لە ئاگادارکردنەوەیان. تەرکیزکردن لەسەر پەراوێز و ناکۆکی بچووک و گواستنەوەی هەواڵەکان دەبێتە هۆی ئەوەی بینەر خۆیان لە پرسە ڕاستەقینەکانی کۆمەڵگا دوور بخەنەوە و لەبری تێگەیشتن لە ڕاستییە گرنگەکان، مێشکیان تێوەگلاوە لە بابەتگەلێک کە تەنها سۆزداری و سەرگەرمییە.
ئەم دۆخە نیشانەی گۆڕانی ئەولەویەتە لە میدیاکاندا. میدیا کە بڕیارە ئاگاداری بڵاو بکاتەوە، بە خستنەڕووی ناوەڕۆکی بێ بایەخ کۆمەڵگا لە کێشە ڕاستەقینەکان ئاگادار ناکاتەوە. بە واتایەکی تر، میدیا نەک هەر ئەرکی ئاگادارکردنەوەی خۆی جێبەجێ ناکات، بەڵکو بە گرنگیدان بە پرسە بێ بەهاکان، ڕێگری دەکات لە بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانەی کۆمەڵگا.
کێشەی دووەم بریتییە لە بەهەڵە بەهادارکردنی هەواڵەکان. میدیا ئەو شتانە پشتگوێ دەخات کە پێویستە خەڵک بزانن و لەبری ئەوە سەرنجیان لەسەر ئەو پرسانە دەبێت کە ورووژێنەر و کاتین. ئەم چەواشەکارییە دەبێتە هۆی ئەوەی کە پرسە بنەڕەتی و گرنگەکان بچووک بکرێنەوە یان تەنانەت نەهێڵدرێن. بینەر بە وەرگرتنی هەواڵی ڕووکەش دەرفەتی شیکردنەوە و تێگەیشتنی ڕاستەقینە لە دۆخی کۆمەڵگا لەدەست دەدات و وردە وردە بێمتمانە دەبێت بە هەواڵ و میدیاکان.
ڕیزبەندی هەڵەی بابەتەکان نەک هەر هۆشیاری گشتی کەمدەکاتەوە، بەڵکوو دەبێتە هۆی ئەوەی خەڵک سەرنجیان لەسەر پرسە ناگرنگەکان بێت و پرسە ڕاستەقینە و گرنگەکان پشتگوێ بخەن. ئەم گۆڕانکارییە لە بەهای هەواڵدا جۆرێکە لە شێواندنی ڕاستی کە کاریگەری قوڵ و درێژخایەنی لەسەر کۆمەڵگە هەیە.
کێشەیەکی دیکەی جددی دووبارەبوونەوە و بەرهەمهێنانەوەی هەواڵی بێ بایەخە. کاتێک چەندین جار بابەتگەلێکی بێ بایەخ و کورت دەگێڕنەوە، لە کاتێکدا ئەم هەواڵە هیچ بەهایەکی شیکاری و پەروەردەیی نییە. دووبارەبوونەوەی بێکۆتایی ئەم ناوەڕۆکە مێشکی بینەر تێر دەکات و دەرفەتی بیرکردنەوە و پرسیارکردن لە پرسە گرنگ و ڕاستەقینەکان بێبەش دەکات.
سووڕی بەرهەمهێنانەوەی بەردەوامی ناوەڕۆکی ڕووکەش نەک هەر متمانەی بینەر کەمدەکاتەوە، بەڵکو خەڵک لە تێگەیشتن لە ڕاستییە گرنگەکان دوور دەخاتەوە. بینەر وردە وردە بێمتمانە دەبێت بەرامبەر بە هەواڵەکان و لەبری شیکاری دروست ڕوو لە دەنگۆ و تێگەیشتنی ناتەواو و زانیاری ڕووکەش دەکات.
کێشەیەکی تر کە نابێ پشتگوێ بخرێت، وریایی و بێدەنگی میدیایە لە مامەڵەکردن لەگەڵ بابەتە گرنگ و هەستیارەکاندا. زۆرجار بێدەنگ دەبن یان بە وریاییەوە مامەڵە دەکەن کاتێک پرسە گرنگەکان لە مەترسیدان. لە بەرامبەردا لە کاتی مامەڵەکردن لەگەڵ پرسە کەمتر گرنگەکاندا بوێر دەردەکەون. ئەم ڕەفتارە ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە میدیا لە ئەرکە ڕەسەنەکەی خۆی دوور دەکەوێتەوە و لێکەوتەی جددی بۆ کۆمەڵگا هەیە.
کاتێک میدیاکان خۆیان لە چارەسەرکردنی پرسە بنەڕەتییەکانی کۆمەڵگا بەدوور دەگرن، مرۆڤەکان لە شیکردنەوەی ڕاستییەکان بێبەش دەبن و کۆمەڵگا بەر زانیاری ناتەواو و لایەنگری و شێواوی دەکەوێت. ئەمەش نەک هەر هۆشیاری گشتی کەم دەکاتەوە، بەڵکو ئەگەری پێکهێنانی بیرکردنەوەی ڕەخنەیی و بڕیاردانی ئاگادارانە سنووردار دەکات.
ئەم شێوازە کارکردنی میدیاکان لێکەوتەی بەربڵاوی بۆ کۆمەڵگا هەیە. یەکەم: دابەزینی متمانەی بینەرە بە میدیاکان. کاتێک بینەر چەندین جار ڕووبەڕووی هەواڵی ڕووکەش و بێ بایەخ دەبێتەوە و لە دەستڕاگەیشتن بە شیکاری ڕاستەقینە بێبەش دەکرێت، متمانەیان بە میدیا کەم دەبێتەوە. دووەم: نەزانی و سەرلێشێواوی کۆمەڵگایە. بینەرێک کە تەنها بەر هەواڵی پەراوێز و زوو تێپەڕ دەبێت، ڕێگری لێدەکرێت لە تێگەیشتن لە پرسە ڕاستەقینەکان و ناتوانێت بڕیاری ئاگادارانە بدات. سێیەم: دوورخستنەوەی مرۆڤەکانە لە شیکاری و بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە. لەم جۆرە هەلومەرجەدا کۆمەڵگا لەبری ئەوەی ڕووبەڕووی واقیع و تەحەددیات ببێتەوە، سەرقاڵی کات بەسەربردن و هەواڵی بێ بایەخ دەبێت.
خاڵێکی تری گرنگی پاڵنەر و سیاسەتەکانی پشت پەردەی میدیاکانە. زۆرێک لە دەزگاکانی ڕاگەیاندن، بەهۆی بەرژەوەندییە ئابوورییەکان و فشارە سیاسییەکان و هەوڵدان بۆ کۆنترۆڵکردنی ڕای گشتی، ڕەتیدەکەنەوە چارەسەری پرسە ڕاستەقینەکان بکەن. ئەمەش ئەوە دەردەخات کە میدیا نەک هەر لە ڕیزبەندی هەواڵەکاندا بێ کەڵکە، بەڵکو لە هەندێک حاڵەتدا لە ئامانجی سەرەکی خۆی لاداوە هۆشیارکردنەوەیە.
بێدەنگی میدیا لە بەرامبەر پرسە هەستیارەکان و گرنگیدان بە پرسە کەمتر گرنگەکان بەشێکە لە ستراتیژێکی هۆشیارانە بە ئامانجی کۆنترۆڵکردنی مێشکی بینەر و دروستکردنی کات بەسەربردن و دوورخستنەوەیان لە واقیع. ئەم ڕەفتارە لێکەوتەی قووڵی کۆمەڵایەتی و کولتووری هەیە و ڕۆڵی میدیا وەک چاودێرێکی ڕاستی کەم دەکاتەوە.
لە کۆتاییدا ئەو میدیایانەی کە دەبێ چاوی کۆمەڵگا بن، هەندێک جار چاوی خۆیان دادەخەن و لەبری ئەوەی زانیاریی دروست و شیکارییەکی دروست پێشکەش بکەن، تەنیا کات بەسەربردن و پەراوێزخستن بەرهەم دەهێنن. نادروستی کارکردنی میدیا دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی متمانەی گشتی و نەزانی و سەرلێشێواوی و دوورکەوتنەوەی خەڵک لە واقیع. تا میدیاکان نەگەڕێنەوە سەر ئەرکە سەرەتاییەکەی خۆیان، حەقیقەتەکان دەبنە قوربانی و کۆمەڵگا بەرکەوتەی کەمی زانیاریی جێی متمانە و شیکاری ورد دەمێنێتەوە.
گەڕانەوەی میدیا بۆ سەر ڕێگای سەرەکی پێویستی بە پێداچوونەوەی جددی هەیە بە یەکەمایەتیکردنی هەواڵەکان، گرنگیدان بە پرسە گرنگەکان، پێشکەشکردنی شیکاری قووڵ و شەفافیەت لە پێشکەشکردنی زانیاریدا. میدیایەک کە بتوانێت بە ڕاستگۆیی و وردبینی و بەرپرسیارێتی مامەڵە بکات، دەتوانێت وەک ئامرازێکی سەرەکی بۆ هۆشیارکردنەوە و بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە و گۆڕانکاری ئەرێنی لە کۆمەڵگادا بێت. تا ئەو کاتە کۆمەڵگا بەردەوام دەبێت لە تێوەگلانی هەواڵە ڕووکەشەکان و چیرۆکە لاوەکییە بێ بایەخەکان و نەبوونی شیکاری ڕاستەقینە و ڕاستییەکان دەبنە قوربانی.
