ستار ئەحمەد
داڕووخانی ئابووری بە واتای تێکچوونی خێرای ئابووری وڵاتێک دێت، کە بە دابەزینی توندی بەرهەمی ناوخۆیی، قەرزارییەکی زۆری حکومەت، کۆمپانیا یان هاووڵاتییان، کە دەبێتە هۆی داڕمانی متمانە لە سیستەمی بانکی و ڕێگە نەدان بە پێدانی قەرز.
بەهای دراوی نیشتمانی لەناکاو دادەبەزێت و نرخەکان بە شێوەیەکی لەسەرخۆ بەرز دەبنەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی لەناوچوونی هێزی کڕین ڕووداوێکی لەناکاو کە کاریگەری لەسەر هەموو ئابووری دادەنێت، وەک جەنگێکی بەرفراوان، پەتایەکی جیهانی، یان داڕمانی نرخی سەرچاوە سەرەکییەکانی وەکوو نەوت.
کەمیی دەسەڵاتی یاسا و متمانە بە حکومەت، کە وەبەرهێنانی ناوخۆیی و بیانی ڕادەگرێت.
ئەم کاریگەرییانە یەکەمین نیشانەکانی داڕووخانی ئابوورین و لە هەموو وڵاتێکدا بە شێوەیەکی هاوشێوە دەردەکەون.
بێکاریی بەکۆمەڵ، کۆمپانیاکان مایەپووچ دەبن، بەرهەمهێنان ڕادەگیرێت و ژمارەی بێکاران بە خێرایی بەرز دەبێتەوە. هێزی کار لە دەست دەچێت.
داڕمانی بازاڕی دارایی نرخ و بەهای پشکەکان و سەرمایەی دارایی ،لەبازاڕدا دادەبەزێت. سەرمایەگوزاری دەرەکی ڕادەگرێت و سەرمایەی ناوخۆیی هەڵدێت.
نەبوونی پارە لە بانکەکان خەڵک هەوڵی وەدەرنانی پارەکانیان دەدەن لە بانکەکان ، ئەمەش متمانە بە سیستەمی بانکی لەناو دەبات و دەبێتە هۆی ڕاگرتنی کشانەوەی پارە.
کەمبوونەوەی بەهای دراو، دراوی نیشتمانی بە شێوەیەکی خێرا بەهاکەی بەرامبەر دراوە جیهانییەکان ، لە دەست دەدات.
داڕمانی بازرگانی، نەبوونی دراوی بیانی بۆ کڕینی کاڵای هاوردەکراو دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی کەلوپەلە سەرەکییەکان خۆراک، دەرمان، سوتەمەنی.
کاریگەرییەکانی داڕووخان تەنها سنووردار نین بە ئابووری؛ بەڵکو قووڵ دەبنەوە بۆ ناو بنەما کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان ــ
زیادبوونی ڕێژەی هەژاری بە شێوەیەکی ترسناک، کە دەبێتە هۆی نەبوونی ئاسایشی خۆراک و دەستڕانەگەیشتن بە خزمەتگوزارییە سەرەکییەکان .
ناڕەزایی جەماوەری، خۆپیشاندان و توندوتیژی لە دژی حکومەت زیاد دەکات، بەهۆی ناڕەزایی لە خراپی بارودۆخی ژیان.
زۆربەی جار داڕووخان دەبێتە هۆی گۆڕانکاریی توندڕەوانە لە سیاسەتدا. لەوانەیە دەستە یان حیزبە جەماوەرییە توندڕەوەکان سەربکەون، یاخود حکومەتێک بکەوێت.
خەڵک بۆ دۆزینەوەی ئاسایش و کار پەنا دەبەنە وڵاتانی دراوسێ، ئەمەش فشارێکی گەورە لەسەر ئەو وڵاتانە دروست دەکات.
بۆ گەڕانەوە لە داڕووخان، وڵات پێویستی بە چەندین هەنگاوی ئازایانەی سیاسی و ئابووری هەیە:
گرتنەبەری ڕێوشوێنی توند بۆ سەقامگیرکردنی سیستەمی بانکی و گێڕانەوەی متمانە. لەوانەیە یارمەتیی حکومەت یان هاوبەشی لەگەڵ سندووقی دراوی نێودەوڵەتی ، پێویست بێت.
کەمکردنەوەی خەرجییەکانی حکومەت و زیادکردنی باج لەسەر چینە دەوڵەمەندەکان و کاڵا تازەکان ، بۆ کۆنترۆڵکردنی قەرز .
پێدانی هاندەری باجی یان ئاسانکاریی قەرز بۆ کۆمپانیاکان بۆ دەستپێکردنەوەی بەرهەمهێنان و دروستکردنی هەلی کار.
بەدەستهێنانی یارمەتی و قەرزی نێودەوڵەتی لە ڕێکخراوە گەورەکانەوە ، بۆ دابینکردنی پێداویستییە سەرەکییەکان .
سەرکردایەتییەکی بەهێز کە متمانە بە خەڵک و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بگەڕێنێتەوە، زۆر گرنگە بۆ سەرکەوتنی هەر بەرنامەیەکی چاکسازی.
داڕووخانی ئابووری ڕووداوێکی تەنها ئابووری نییە، بەڵکو قەیرانێکی گشتگیرە کە هەموو بەشەکانی کۆمەڵگە دەگرێتەوە. سەرەڕای جیاوازی نێوان وڵاتان، ئاسەوارە سەرەکییەکانی.
بێکاری، پشێوی کۆمەڵایەتی.
سەرکەوتن بەسەر داڕووخان پێویستی بە پلانێکی تۆکمە، چاکسازی ڕیشەیی و کۆدەنگی سیاسی هەیە بۆ وەرچەرخان بەرەو ئابوورییەکی سەقامگیر و گەشەسەندوو.
