سەدیق سەعید ڕواندزی
لە ژیانی مرۆڤدا، هیچ ڕووداوێك وەكو شەڕ، مایەی ترس و نائومێدی و نەهامەتی نییە. لە هەر شوێنێك جەنگ هەڵگیرسا، دەبێ چاوەڕوانی هەموو كارەساتێكیش بین. مێژووی مرۆڤایەتی، هێندەی مێژووێكە لە شەڕ و كوشتن، هێندە مێژووی داهێنان و جوانتركردنی ژیان نییە. هەمیشە خوێن، شەڕو ئاشووب، بەشێك بوونە لەو مێژووە. دەشێ ئەوەی بە دەیان و سەدان ساڵ بینای دەكەین، لە چەند خولەكێكدا شەڕ وێرانی بكات و هەزاران ساڵ بیگێڕێتەوە دواوە. لە شەڕدا هەرتەنها مرۆڤەكان نا، بەڵكو سروشت و ژینگە و نیشتمانیش وێران دەبن و سیمای ڕاستەقینەی خۆیان نامێنێت. ڕۆمانی (كەڕەنا) سەرگوزشتەی جەنگی دووەمی جیهانی، لە سەر زاری سەربازێكی ئەڵمانی، كە خۆی بە تەنها لە نێو یەكە سەربازییەكەی ڕزگاری دەبێت، دەگێڕێتەوە ، كە چۆن تەنها خۆی و كەڕەناكەی كە ئامێرێكی مۆسیقایە، دەمێننەوە. ئەم ڕۆمانە، چیڕۆكی كارڵی سەربازی سوپای ئەڵمانیا، لە جەنگی جیهانی دووەم، لە كاتی شەڕ و ڕووبەڕووبوونەوەیان لەگەڵ ئینگلیزەكان، لە ناوچەی بیابانشینی تەبریقی لیبیا نزیك سنووری میسر، دەگێڕێتەوە. كارڵ وەك هەر ئەڵمانییەكی دیكە، كاتێ ماوەی سەربازی دێت، پەیوەندی بە تیمە سەربازییەكەیەوە دەكات و دواتر بۆ ناوچەكانی باكوری لیبیا دەبردرێت و لەوێ لە شەڕێكدا سوپای ئەڵمان لە بەرانبەر ئینگلیزەكان دەشكێت و كارڵ بە تەنها، لە كۆی هەموو سەربازانی دیكەی هاوڕێ و یەكە سەربازییەكەی ڕزگاری دەبێت و بە ماندووەتی و تێنوێتییەكی زۆرەوە، ئەو بیابانە كاكی بەكاكییە تەی دەكات، تا دواجار لە نزیك بیرێكی ئاو، دەبوورێتەوە و كاتێ یەكێك لە منداڵەكانی حاجی میفتاح دەیبینێت، بە هەڵەداوان دەچێتەوە ماڵ و هەواڵ بە كەس و كارەكەی دەدات، ئەوانیش لە خۆی دەگرن و خزمەتی دەكەن، تاكو دێتەوە سەرخۆی. كارڵ، رەتی دەكاتەوە لەگەڵ ئەو دەوارنشینانە بژیت، بەڵكو ئەشكەوتێك دەكاتە ماڵی هەمیشەیی خۆی و لەوێ بەردەوام بە كەڕەناكەی مۆزیك دەژەنێت. كارل، بۆ ماوەی دە ساڵ لەوێ دەمێنێتەوە و دەبێتە هاوڵاتییەكی ئەو شوێنە و وەك هەر لیبییەك، نەریتەكانی بەدوو، كولتووری كۆمەڵایەتی ئەوان و زمان و هەڵسوكەوتیان فێر دەبێت و ڕۆژانەش خەڵكی ئەوێ خواردنی بۆ دەبەن. ئەم سەربازە، بەرلەوەی كوانووی شەڕ، ڕاپێچی ساراكانی لیبیای بكات، لە ئەڵمانیا پەیوەندی خۆشەویستی لەگەڵ كچێك بە ناوی كلارا هەبووە، بەڵام جەنگ لەیەكتریان دەكات و كلارا بێ ئومێد دەبێت لە هاتنەوەی خۆشەویستەكەی بە تایبەتیش كە دەزانێت، ئەو یەكەیەی كارڵ تیایدا سەربازە بووە، هەموویان كوژراون و لە نێو چوون. بۆیە دوای دە ساڵ، پاش ئەوەی هیچ سۆراغێكی دەزگیرانەكەی بە مردوویی نازانێت، بڕیار دەدات بچێتە تەبرەق، ئەو ناوچەیەی كارڵ تیایدا ون بووە، لەوێ لە ڕێگەی دەوارنشینەكانەوە هەواڵی ئەوەی پێ دەدەن كە دە ساڵە، ئەڵمانییەك كە لە شەڕی ئینگلیزەكان ڕزگاری بووە، بە تەنها لە نێو ئەشكەوتێك دەژیت و كەڕەنا دەژەنێت. كلارا دەچێتە بەردەمی ئەشكەوتەكە و بانگی دەكات و دوای دە ساڵ كارڵ دەنگی خۆشەویستەكەی دەناسێتەوە، بەڵام گومانێك دەكات، بۆیە بە كەڕەناكەی پارچە مۆزیكێك لێ دەدات، ئیدی كلارا دڵنیا دەبێت كە ئەوە، بۆیە ئەمجارەیان بانگی دەكاتەوە و دوای دە ساڵ، ئەم دوو خۆشەویستە باوەش بە یەكتری دا دەكەن. جەنگ، هەموو شتێكی وێرانكرد و لە نێو برد بە مرۆڤەكانیشەوە، بەڵام نەیتوانی كارڵ و كلارا، لە یەكتری بكات. كارڵ، گەرچی پەیوەندی خۆشەویستی، لەگەڵ كچە شوانكارەیەكی ناوچەكە هەیە، بەڵام دواجار پێی دەڵێت، كە ئەوان لە منداڵییەوە یەكتریان خۆشدەوێت. هەردووكیان بڕیار دەدەن، گۆڕستانێك بۆ هاوڕێكانیان وەك مۆنۆمێنتێكی جەنگ لە تەبرەق دروست بكەن وگۆڕستانەكە دروست دەكەن، پاشان زۆر لەگەڵ كارڵ هەوڵدەدەن تاكو بچێتەوە نیشتمانی خۆی، بەڵام ئەو ڕەتی دەكاتەوە و دەیەوێت لە نێو ئەشەكەوتەكەی بمێنێتەوە و ناتوانێت حاجی میفتاح جێ بێڵێت، ئەمە وێرای ئەوەی كە خۆشی بۆتە هاووڵاتییەكی ئەم نیشتمانە و وەك هەر ڕەوەندێكی دیكەی عەرەب، زمان و كولتووری ئەوان فێر بووە. سەرەنجام هەر لەوێش دەمرێت، ئەوەی لە دوای بەجێ دەمێنێت، كەڕەناكەیەتی وەك میرات. ئەم ڕۆمانە، پێمان دەڵێت گەرچی شەڕ، وێرانكاریی و نەهامەتی گەورەی لێ دەكەوێتەوە و هەموو شتێك دەسڕێتەوە، بەڵام هەرگیز ناتوانێت مۆسیقا و خۆشەویستی لە نێو بەرێت. دیوی شاراوەی ئەو ڕۆمانە بە بڕوای من لەوەدایە، كە ناڕاستەوخۆ ڕۆماننووس ئەو پەیامە بگەیەنێت كە بۆچی ئەڵمانییەك دەتوانێت ببێتە عەرەبێك و وەك ئەوان بژیت و ڕەفتار بكات، بەڵام خۆی گەر سەدەیەكیش لە خۆرئاوا بژیت، ناتوانێت تێكەڵ بە كولتوور و ژیانی كۆمەڵایەتی ئەوان بێت و دەستبەرداری ئەقڵی خێڵەكییانەی نەتەوەیی خۆی بێت؟ لە كاتێكدا سرووشت و ژینگەی جوگرافی و پاشخانی كۆمەڵایەتی و پەروەردەیی خۆرئاوا، زۆر لەو شوێن و ژینگەیە، پێشكەوتووتر و لەبارترە بۆ ژیان كە عەرەبەكان تیایدا دەژین؟ كەڕەنا ڕۆمانێكە، هەڵگڕی ئەو پەیامەیە، كە مرۆڤ بوونەوەرێكە، بە لێ ڕاهاتن و ئەزموونكردن، دەگۆڕێت و دەتوانێت ببێتە كەسێكی دیكەی جیا لەو ناسنامەیەی پێی ناسراوە و هەر لە كاتی لە دایكبوونییەوە هەڵگریەتی ! كەڕەنا پێمان دەڵێت جەنگ هەموو شتێك لە نێو دەبات، بەڵام چەندە گەورە و وێرانكەر و بەزەبریش بێت، وەلێ هێشتا ناتوانێت مۆسیقا و خۆشەویستی لە نێوببات، كە دوو لەو خەسڵەتە جوانانەی ژیانن، كە هەمیشە ئاسەوارەكانی شەڕ دەسڕنەوە. كارلیش، هەموو شتێكی لە جەنگدا بە خۆشییەوە، بە نیشتمان و خێزان و خۆشەویستەكەشییەوەلە دەستدا، بەڵام دواجار كەڕەناكەی مایەوە و بۆ هەتا هەتایە، بووە یادگارییەكی جوان، بەڵام پڕ ئازاری دوای جەنگ. لێرەدا بە پێویستی دەزانم، كۆمێنتێكی بچووك لە بارەی وەرگێڕانی ئەو ڕۆمانەوە بدەم. بێگومان ( سەباح ئیسماعیل) یەكێكە لە وەرگێڕە هەر دیار و جوانەكانی ئێمە و من وەك خوێنەرێك، لە ڕێگەی قەڵەمی ئەو وەرگێڕەوە، چەندین بەرهەمی پڕ چێژ و ناوازەم بە زمانی كوردی خوێندنەوە، كە ئەگەر ئەو نەبووایە، لێیان بێبەش دەبووم، چونكە تەنها كوردی دەزانم، بۆیە ئەم وەرگێڕە، ساڵانێكە لەنێو بڵێسە و گری كەركوكی كوردستاندا، لە ژێر چەپۆكی بە عەرەبكردندا، سەرقاڵی جوان نیشاندانی زمانی كوردییە. ئەم ڕۆمانەشی، بە هەمان چێژ و جوانییەوە وەرگێڕاوە، تەنها دوو سەرنجم لە سەر هەبوون وەك خوێنەرێك ئەوانیش:
یەكەم:_ بە درێژایی ڕۆمانەكە، پەیڕە و لە نووسینی سێ پیتی (ی) بە دوای یەكترییەوە كراوە، كە ئەمە هەڵەیە و نابێ ببێتە دەستوور لە زمانی كوردیدا، بەو مانایەی نابێ بنووسرێت (شنۆیییەك ، سنەیییەك، ئاسایییە ) چونكە لە زمانی كوردیدا، بە هیچ شێوەیەك سێ پیتی هاەشێوەی یەكتری بە دوای یەكترییەوە نانووسرێن، لەو ڕوانگەیەوە لەم جۆرە وشانەدا (ی) ناوبەند ، لە هەمان كاتدا ڕۆڵی (ی) خستنە سەریش دەبینێت، بۆیە دەبێتە (شنۆییەك، سنەییەك، ئاساییە) من نازانم، ئەمە ڕێنووسی وەرگێڕە، یان ئەو دەزگایەی ڕۆمانەكەی چاپ كردووە؟ بەڵام لە هەموو بارێكدا، بە هیچ شێوەیەك نابێ سێ پیتی(ی) بەیەكەوە بلكێنرێن و بنووسرێن و بە دەستووریكردنی لە زمانی كوردیدا هەڵەیە.
دووەم: _ لە لاپەڕە (104) دا، وەرگێڕ لە بەرانبەر وشەی (اولویە) ی عەرەبی، وشەی (پێشینەیی) نووسیوە، كە بە مانای (سابیقە) دێت. لە بەرانبەر وشەی ئەولەویەتی عەرەبی، هاوواتای كوردی (بەرتر) بەكار دێتن. وێرای دەست خۆشیم بۆ وەرگێڕ و بە هیوای وەرگێڕانی جوانتر.
پەراوێز: كەڕەنا، ڕۆمان، نووسینی : محمەد ئەلئەسفەر، وەرگێڕانی : سەباح ئیسماعیل، بڵاوكراوەی : دەزگای جەمال عیرفان، زنجیرە 88، ساڵی چاپ _ 2022.
