رەزا شـوان
کوردستان واتا خاک و نـیـشـتـمانی کـوردان، شـوێنی نـيشتەجـێبـوونی هەزاران هەزار ساڵەی نەتەوەی کوردە. کوردستان دەکەوێـتە باشووری رۆژئاوای کـێشوەری ئاسیاوە.
هـاوسنوورە لەگەڵ ئەم دەوڵەتانەدا: لە باکوورەوە، ئازەربایجان و ئەرمـینیا و تورکـیا. لـە باشـوورەوە، ئـێران و کەنـداوی عـەرەبی. لە رۆژهـەڵاتـەوە ئـێران. لە رۆژئـاواوە، عـێراق و سـووریا. پـانـتـایی رووبـەری کوردسـتانی گـەورە، نـزیـکەی (٦٠٠) هـەزار کـیلۆمەتـری دووجـایە. زیاتـر لە نیـوەی تـۆپـۆگرافـیای کوردستان، لە چـیا پـێکهـاتووە. کوردستان شـوێنێکی ستراتـیژی گرنگی لە ئاسیادا هـەیە. ژمارەی کورد لە کوردستان و لە وڵاتانی جیهاندا بەپێی تازەترین خەمڵاندن، زیاتر لە (٧٥) ملیون کوردە. زیادەڕرۆییلەم ژمارەیەدا نیـیە. هەمـیشە نەیارانی کورد، بە ئەنقـەسـت ژمارەی کورد و رووبـەری کوردستانیان، زۆر کەمـترلە ژمارەی راستـیی کورد و لە رووبـەری راستیی کوردستان دانـاون و هـەوڵی چـەواشـەکـردنی مێـژووی کوردسـتانیان داون. هـەمـیـشە کوردیان بە کەمایەتییەکی نەتـەوەیی ناوبـردوون. ئەمەش لە رەگەزپەرستـییان و لە رقی رەشیانەوە بەرجەستە بـووە. بەڵام بەری تیشکی خـۆر بە بێـژنگ ناگـیرێـت و ناتـوانـن راستییەکان پەردەپـۆش بکەن. لە ئێستادا کورد چـوارەم نەتـەوەی گـەورەی رۆژهـەڵاتی ناوەڕاستە.هـەمـوو بنـەماکانی نەتەوەیی هـەیە و تایبـەتـمەنـدی نەتـەوەیی خـۆشی هـەیە.
بەڵگەکان و پاشماوە دێـرینە مـێژووییەکان و تـوێـژینەوە بێ لایەنەکان، سەلـماندوویانە کە کورد رەسەنترین و کۆنترین نەتەوەی رۆژهـەڵاتی ناوەڕاستە. کوردستانیش لانکەی یەکەمین و رەسەنترین شارستانییە لە هەمـوو جیهانـدا. کوردبـڕبـڕە پشتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێکـدەهـێنێت. ئێمەی کورد خاکی خۆمان هەیە و خاوەنی زمان و کولتوور و داب و نـەریـتی رەسـەن و هـونـەر و نـاسـنامـەی نـەتـەوەیی خـۆمـانـین. مـێـژوویـەکیدوورودرێـژی دەوڵەمەنـدی پـڕ لە خەبات و لە شکـۆداری و لە قـوربانیـدانـیمان هـەیە.هـەزاران هـەزار سـاڵلەپـێـش زایـنییەوەلەسەر خاکی کوردستانی نیـشـتـمانیخۆمـان ژیـاون و دەژیـن و هـیچـمـان لە گـەلانی تـر کەمـتر نـیـیە.
لە ماوەی هـەزاران ساڵـدا، چەندیـن نەتەوەی جیاواز، لە شوێـنەکانی خۆیانەوە کۆچـیان کـردووە و نیـشتەجـێی ناوچـەکانی کوردستان بـوونە. لەوانە: تـورک، فـارس، عـەرەب، ئەرمەن، ئاشـوری، چـیچانی، ئـازەری. هـەنـدێک لەم نەتـەوانە لەسەر خاکی کوردستان دەوڵـەتیـان دروسـت کـردووە. بە واتـا داگـیرکەری کوردستانـن.
کوردستان لەبەر گرنگی و ستراتیژی شـوێنەکەی و دەوڵەمەنـدیی خاکەکەی لە کۆنەوە، تا ئەمـڕۆش بووە بە گۆڕەپـانی مـلمـلانی و رووبـەڕووبـوونـەوەیسەخـتی نەتـەوەیی. کورد لیستێکی درێژی داگیرکەرانی بینی. بەڵام قارەمانانە و سەرسەختانە رووبەڕووی هـێڕشەکانی، فـارسە کـۆنەکان و ئەسکەنـدەری گەورە و عـەرەبی مـوسڵـمان و تورکە سەلجوقیەکان و هۆلاکۆ و مەنگۆلییەکان و عوسمانییەکان بووەتەوە. لەپێاوی مانەوەی و پاراستـنی ناسـنامـەی نەتـەوەیی و پـاراستـنی کوردسـتانی نـیـشـتـمانی دا.هـەمـیـشە خۆڕاگربـووە و سەرسەخـتانە و گیانبەخشانە، بەرگـریی کـردووە و قـوربانییەکی زۆری مـانـەوەی داوە و دەدات. سەرسـەخـتانە بـۆ رزگـاری و ئـازادی خەبـات دەکـات.
لە سەرهەڵـدانی ئیسلامەوە، تا بەرەبەیانی ناسیـۆنالـیزم، یەک لە دوای یەکی دەوڵەتانی بەناوە ئیـسلام، بە گەلەکۆمەیی، بە شـێوەیەکی دڕنـدانە و نامەردانە و رەگەزپەرستانە، رەشەکوژی و کۆمەڵکوژی و ژینۆسایدی کوردیانکردووە و دەکەن، هەر لەبەر ئەوەی کە کـوردیـن. لە ئەمـڕۆشـدا کوردسـتان بـە سـتەمـێکی مـێژوویی دەوڵـەتە زلهـێـزەکـان، دابەشکراوە بەسەر چـوار دەوڵەتی نەتەوەیی رەگـەزپەرسـتـدا، بەسەر تـورکـیا، ئێـران، عـێراق، سووریادا. کە تا ئێستا چەنـدیـن جار، بە گەلەکـۆمەیی و بە مـودێـرتریـن چەکی کوشندەی قەدەغـەکراوی نێـودەوڵەتی و بە دڕندەتـریـن شێوەی نامەردی و نامـرۆییـانە، بە رۆژی روونـاک و بە بەرچـاوی نەتـەوەیەکگـرتـووەکان و رێکخـراوەکـانی مافـەکانی مـرۆڤ و ویـژدانی جیهـانـییەوە، کـۆمەڵکـوژیـیان لە کورد کـردوون و سیاسەتی (زەوی سـووتـماک) یان لە کوردستانـداجـێبەجێ کـردوون. زلـهـێزەکانیش لەبەر بەرژەوەنـدیی خـۆیـان، لە ئاستی ئەم هەمـوو تاوانانە بێـدەنگـن.بەڵکو بە چەکی کوشـندەی ئەوانیش،ژینۆسایـدی کورد کـرا و دەکـرێـت و کوردسـتان وێـران کـرا.
کـورد لە ئەمـرۆدا، گـەورەتـریـن نەتـەوەی جیهـانە، کە خـاوەنی دەوڵـەتی سـەربـەخـۆ (دەوڵـەتی کوردستان)نـیـیە. لە دوای رووخـانـدنی ئیـمـپراتـۆریەی مـادی کـوردیـیەوە
(٧٠٠ ـ ٥٥٠) لە پـێـش زایـیندا، کە لەلایەن (دیـاکـۆ) وە دامەزرا،کە یەکەم دەوڵەتی یەکگرتـووی کـوردییە لـە مێـژوودا. لە پـەرتـووکی (هـیـرۆدۆت) دا، لە زۆر شـوێـنـدا باسی دیاکۆ و ماد کراوە.لەوەدوا چەند میرنـشینێکی کوردی تا رادەیەک سەبەخۆییان لە سەردەمی دەوڵەتی عـوسـمانی و فـارسـیدا هـەبـووە. بەڵام دەسـەڵاتـێکی نـاوچـەیی بەرتەسکـیان هـەبـووە، نەیانتـوانیـوە رووبـەری دەسەڵات و باڵادەستی و حوکمڕانیان فـراونـتر بـکەن و بە فـەرمی سەربەخـۆییـان رابگەیەنـن و بتـوانـن لەژێـر چەتـرێکی نەتـەوەیی کـوردیـدا یەکـبگـرن و لەشکـرێکی گـەورەی کـوردی پـێکـبهـێـنـن.
بـۆچـی لە دوای جەنـگی جیهـانی یەکـەم وشکـستهـێـنانی دەوڵـەتی عـوسـمانی، کورد نەبوو بە دەوڵەت؟ رێکەوتنامەی (سایکس بیکـۆ) کە لە (١٠/ ئـاب/ ١٩١٦)لە نێوان بەریتـانیا و فەرەنسادا واژۆکـرا، هەریەکەش لە رووسیا و ئـیتالـیا پشـتیوانیان لـێکـرد. میراتی دەوڵەتی عوسمانی بە کوردستانیشەوە دابەشیان کرد، کوردستان بەسەر تورکیا و ئێران و عێراق و سووریادا دابەشکرا.لە (پەیمانی سیڤەر) کە لە (١٠/ ئاب/١٩٢٠) لە نێوان (بەریتانیا، فەرەنـسا، تورکیا، ئیتالیا. ژاپـۆن، ئەرمەنستان، بەلچـیکا، پۆڵەنـدا، رۆمانیا،یۆنان، پورتوگال،یۆگۆسلاڤیاو سلۆانیا و چیکۆسلۆڤاکیا) بە چاودێری ولایەتە یەکگـرتووەکانی ئەمـریکا، لە شاری (سـیـڤـەر) لە فـەرەنـسا واژۆکـرا. وەک نـوێنەری کوردیـش، بـوار بە (شەریـف پاشـا) درا و بەشـداری کـرد. لە بەشی سێـیەم، لە مـادەی (٦٤،٦٣،٦٢) ی پەیـمانی سیـڤەر، دەربـارەی ناوچـە کوردسـتانـییەکـان. ئامـاژەیان بە مافی چارەنـووسی کورد لە نیشـتمانی خۆیـدا کردوون. مەرجـیان داناوە، کە گەلی کورد لە مـاوەی یـەک سـاڵـدا، لە بەشـێکی کوردسـتانـدا، سـەربـەخـۆیـی بەدەسـتـبهـێـنـێـت و دەوڵـەتی سـەربـەخـۆی کـوردی رابـگەیـەنـێـت. بەداخـەوە، لەگـەڵ هـەڵـوەشـانـدنەوە و دابەشکـردنی میـراتی دەوڵەتی عـوسمانی و سەرهـەڵـدانیدەوڵەتی تورکیا، حکوومەتی نـوێی تـورکـیا بە سەرۆکایەتی مستەفـا کەمال ئەتاتـورک، کە تا سەر ئـێـسقـان دوژمنی کورد بـوو. ئامـادە نەبـوون کە رێبە سەربـەخـۆیی کـورد بـدەن. لە پەیـمـانی شـوومی (لـۆزان) کە لە رۆژی (٢٤/ تەمـوز/ ١٩٢٣) دا، لە نێوان (بەریتانیا، فەرەنسا، ئـیتالیا، ژاپـۆن، رۆمـانیا، سـربیا، کـرواتـیا، سلـۆنیا، تـورکـیا) لە کـۆشکی (روومـین) لە شاری (لـۆزان) ی سویسرا واژۆکـرا. لە پەیمانیلۆزان لە هـیچ بەندێکیدا، دەربارەی دەوڵەتی کوردی و مافەکانی کوردی تـێـدا نییە و بە هـیچ شـێوەیەکیس نـاوی کورد و کوردسـتان تـێـیدا نەهـاتـوون. بە تەواوی کوردیان سـڕییەوە و بێ هـیوامانیان کرد. پەیمانی لـۆزان گەورەترین ناپاکی و تاوانی مێژووییە کە لە کورد کرا.دواتر ئەتا تورکی رەگەزپەرست، بە شـێویەکی زۆر دڕنـدانە و نامـرۆییانە،بە گەورەتـرین لەشکـر و بە تازەتـرین چەکی کۆمەڵکوژی، هـێڕشی کردە سەر باکووری کوردستان. بە سەدان گـوندیان تـاڵان کـرد و سـووتـانـدیـان و سیاسەتەی زەوی سـووتاویـان لە کوردستانـدا،ـجـێـبەجێ کـرد. کەوتنە کوشتن و گرتن و ژینۆسایـدکردن و راگواستنەوەی زۆرەمـلێی کورد، لە زێـدی هەزاران ساڵەی بـاوک و باپیـرانیـانـدا. زمـانی کوردییان قـەدەغـەکـرد و بـڕیـاری قەدەغـەکـردنی نـاوی (کـورد) و (کوردسـتان) یان لە رۆژنـامە و لە پەرتـووکەکان راگەیـانـد. سیاسەتی بەتـورکـردنی ناوچە کوردستانییەکان و گـۆڕینی دیمـۆگـرافـیای شارە کوردستانییەکانیان جـێبەجیکـرد. زۆریـش بێ رەوشتانە ناوی کوردیان نا، تـورکە شاخاوییەکان. بەڵام کورد چـۆکی دانـەدا و مـلکـەچـیان نەبـوون و لە پـێـناوی پاراستـنی شـونـاسنامەی نەتـەوەیی کوردیـدا، قـوربـانـییەکی زۆری دا. سـەلـمانـدیـان کە کـورد لە مـردنـیـش بەهـێزتـرە.
کورد چـەنـد شۆڕشێکی نەتەوەییبەرپاکـرد، لە پێـناوی بەدەستهـێـنانی مافـەکانی کورد و سەربەخـۆیی کوردستان. لەوانەش (شۆڕشی شکاک ـ سمکـۆ) لە (١٩١٩ـ ١٩٢١).(شـۆڕشی دیـاربـەکـرـ ١٩٢٥ـ شـێخ سەعـیـدی پـیران)، (شـۆڕشی دەرسـیـم ـ ١٩٣٧ـ ١٩٣٨ـ سەیـد رەزای دەرسـیـم)، (شـۆڕشی ئـاگـری داغ ـ ئـارارات ـ ژەنـەڕاڵ ئـیحسان نوری پاشا) لە (١٩٢٧ـ ١٩٣٢)لە (٢٨/ ئۆکتۆبەر/ ١٩٢٧) سەربەخـۆیی کوردسـتان و دامـەزرانـدنی (کـۆمـاری ئـارارات) یان راگەیـانـد. پایتـەخـتەکەی گـونـدی (کـورداڤـا) بـوو. ئـاڵای کوردسـتانیـان لەسـەر لـووتـکەی (چـیای ئـاگـری ـ کە بـەرزتـریـن چـیـای کوردسـتانە) هـەڵکـرد و حکـوومەتـێکی کوردیـیان پـێکهـێنا. ژەنـەراڵ ئیحـسان نـوری، بە سـەرۆک کـۆمـار هـەڵـبـژێـرا، ئیـبراهـیم هـەسکی (ئیـبراهـیم پاشـا) کـرایە جـێگـری. تورکیا و ئـێران و رووسیا، بە گەلەکـۆمەیی و بە زەبەلاحـترین سـوپا و بە فـڕۆکە و بە تۆپـاران، بە دڕنـدەتـرین شێوە، کۆتاییان بە کۆماری ئاراراتهـێنا. بە هـەزاران کوردی سـڤـیلیان ژینۆساید کرد. بە سەدان گونـدیان تـاڵان کرد و سووتانـدیانن و خەڵکەکەشیان لە زسـتانـێکی سـەختـدا، لە زێـدی خۆیـان دەریـانیان کـردن و گۆستـیاننەوە. زۆربەیـان، لەبـرسا و لە سـەرمـا لە رێـگادا مـردن. نیـازی گـڵاوی تـورکیا ئەوەبـوو، ئـەو تاوانـەی لە ئـەرمـەنییەکانیـان کـرد، بە هـەمـان شـێوە، کـورد قـڕانـیـش بـکەن.
(شۆڕشی پـشـتکـۆ ـ قـەدەمخـێری فـەیـلی: ١٩٢٧ ـ ١٩٣٣) لە ناوچـەی لـوڕستان لە
رۆژهـەڵاتی کوردسـتان. وابـزانـم ئـەم دێـڕە هـۆنـراوەیـە، هـی کـامـەران مـوکـرییـە:
(قـەدەمخـێـرد ئـەی خـوشکی پـۆڵایـیـن .... کـۆشـکی پـەهــلـەویـت هـێـنایـە لەرزیـن).
(شـۆڕشی یەکـەمی بـارزان: ١٩٣١ـ ١٩٣٢: شـێخ ئەحـمـەد بـارزانی) و ( شـۆڕشی دووەمـی بـارزان: ١٩٤٣ـ ١٩٤٥: مـەلا مـستـەفـا بـارزانی) هـەردوو شـۆڕشـەکە لە نـاوچـەی بـارزان لـە باشـووری کوردسـتان بـوون. بـە زەبـری هـێـز سـەرکـوتکـران.(شـۆڕشی ئەیـلـوول: ١٩٦١ـ ١٩٧٥) لە باشـووری کوردستان. (شـۆڕشی باکـووری کوردستان ـ پارتی کـرێکارانی کوردستان) بە سەرۆکـایەتی (عـەبـدوڵڵا ئـۆجـەلان) لە (١٩٧٨ـ ) دێژترین شۆڕشی کوردستانە. نزیکەی نیو سەدەیە.دەستپێشخەریان کرد
بۆ دانـانی چـەک و گەیـشتن بە ئاشـتییەکی هـەمـیشەیی.بەڵام هـێـشتا روون نییە، کە بەچی دەگات.چونکە تورکـیاتا ئێستا بە فەرمی و بە کرداری هـیچ هەنگاوێ نەنـاوە. شۆڕشی رزگاریخـوازیش لە رۆژهـەڵات و لە رۆژئـاوای کوردستان درێـژەیان هـەیە.
لە باشوری کوردستانیش شێخ مەحەمـودی نەمر، لە رۆژی (١٧/ نۆڤەمبەر/ ١٩١٩) دا، حکومداری کوردستانی راگەیانـد. خۆی بـوو بە یەکەم مەلـیکی کوردستان و شاری سلـێمانی پایتەختی حکوومەتەکەی بوو. بەڵام ئینگـلـیزەکان بە هـێـزێکی زۆرەوە و بە پاڵپشتی فـرۆکەی جەنگی، پەلاماری سـلـێمانییان دا و بە بـۆمب بۆردوومانیان کرد. لە شەڕی دەستەویەخەیقارەمانانەی (دەربەندی بازیان) شێخ مەحمود بە برینداری گیرا. ئینگـلیزەکان دووریـانخـسـتەوە بـۆ هـيندسـتان. بـەڵام لەژێـر فـشار و ناڕەزایی خەڵکی کوردستانـدا، گەڕانـدیانەوە بـۆ عـێراق و لە شاری بەغـدا دەسـتـبەسەر بـوو.
شۆڕشی نـوێ و راپەڕینی گەلەکەمان لە ساڵی (١٩٩١) دا. لە باشووری کوردستانـدا، فـیـدراڵـیی بەدەسـتهـێـنا. پـەرلـەمـان و حکـوومـەتی کوردستان بـە فـەرمی دامـەزران. ئـاڵای کوردسـتان بـە فـەرمی لە باشـووری کوردسـتانـدا هـەڵکـرا.
لە رۆژهـەڵاتی کوردستانیـش، لە دوای جـەنـگی جیهـانی دووەم، لە ساڵی (١٩٤٦) دا، یەکـەم (کـۆمـاری کوردسـتان) دامـەزرا، کـە پـایـتـەخـتـەکـەی شـاری (مەهـابـاد) بـوو. پـێـشەوا (قـازی محـەمـەد) بـە سـەرۆک کـۆمـاری کـوردسـتان هـەڵـبـژێـرا. بـۆ یەکـەم جاریـش ئـاڵای کوردستان هـەڵکـرا. ئەنجـوومەنی وەزیـران دامـەزرا. بەڵام بە داخەوە کە تەمەنی کۆماری کوردستان لە ساڵێک کەمتر بـوو. بە فـشاری ئەمـریکا و رۆژئاوا،سوپای یەکـێتی سۆڤیەت لە باکووری ئێران کشایەوە. چـرای سەوزیانبـۆ گـۆڕبەگـۆڕ حەمەرەزا شای بەهـلەوی هـەڵکـرد، کە بە سـوپـایەکی زەبەلاحەوە، پەلامـاری شاری مەهـابـادی دا و کۆمـاری کوردستانیان جـوانەمەرگ کرد.لە (٣١/ ئـادار/ ١٩٤٧) دا، پـێـشەوا قـازی محەمـەد و سـەدری قـازی و سەیـفی قـازییـان، لە گـۆڕەپانی چـوارچرا لە مەهـابـاد لە سـێـدارەیـان دان.
لە رۆژئـاوای کوردستانیشدا، لە رۆژی (٢١/ یانـوار/ ٢٠١٤) دا، لە شاری (قـامیشلو)(بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر) راگەیاندرا. ژەنەڕاڵ (مەزڵوم عەبدی) بە فەرماندەی گشتی هـێزەکانی سووریای دیموکرات (هەسەدە) هەڵبژێرا. خاتوو (ئیلهـام ئەحمەد)یش وەک هاوسەرۆکی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر، هەڵبژێـرا.تورکـیا و حکـوومـەتـە تـازەکـەی سووریا. چاویـان بـەم حـوکـمـڕانـیـیە دیـمـوکـراتـیـیە سەرکەوتـووەی کوردلە رۆژئـاوای کوردستان هەڵـنایـات. بەردەوام دژایـەتی دەکـەن و پیـلان لە لە دژی دەگێڕن و هەڕەشەی بەکارهـێنانی هـێزی لێدەکەن.کـۆنترۆڵی ئەحمەد شەرعی سەرۆکی سـووریا،بە دەستی تورکـیاوەیەو فـەرمان لە تـورکـیا وەردەگـرێـت.تورکیا پـلانی دژایـەتی کوردی بۆ دادەنـێن. بە پـارەی قەتـەر و سعـوودییە دەوڵەتەکەی بەڕێـوەدەچـێت. چاوەڕێی ئەوەنکە ئەمریکا جارێکی تر، چرای سەوزیان بۆ هەڵبکات وسوپای سووریا و تورکیا، هـێڕش بکەنە سەر رۆژئـاوای کوردستان،بۆ لەباربـردنی ئەزمـوونی سەرکەوتـووی حـوکـمڕانـیی رۆژئـاوای کوردستان.
دەامەزرانـدنی دەوڵـەتی کوردستان، تەنهـا خـەون نـیـیە، بەڵکو سـەد ساڵ زیـاتـرە، کە هـیوا و ئامـانجی سـەرەکی هـەمـوو کـوردێکە. دەوڵـەتی کوردستان نابـێـتە مەتـرسی و هەڕەشە بۆ سەر هـیچ نەتەوە و دەوڵەتێک، بەڵکـو دەبێتە هـۆی سەقامگیری و ئاشتی و ئاسـوودەیی بـۆ هـەمـوو رۆژهـەڵاتی ناوەڕاسـت. دەوڵـەتە داگـیرکەرانـی کوردسـتان، لە خۆڕایی تووشی کوردفـۆبیابوونە. بەردەوام زوڕنای ئەوە لێدەدەن، کە دامەزراندنی دەوڵـەتی کوردسـتان، دەبـێـتـة هـۆی هـەڕەشـە بۆیان و مەتـرسـیـیە بۆ سـەر ئاسایـشی نەتـەوەییـان. بەڵام ئـەم تـومەتـانەزۆر دوورن لە راسـتییەوە، بـیانـوویـەکە بـۆ ئـەوەی گەلەکـۆمەیی لە ئـێـمەی کورد بکەن و سەرکـوتـمان بـکەن.بە قـێـزەوەنـتریـن شـێواز، هـەوڵیسـڕیـنەوەی ناسـنامەی نەتەوەیـیماندەدەن. ئەوەتـا (ئەحـمـەد شەرع) یـشـیان فـێری ژەنینی هـەمان زۆڕنا و مەبەسـت گڵاو کردووە، گوایە بەڕێوەبەرایەتـیی خۆسـەر و هـێزەکـانی هـەسـەدە لە رۆژئـاوای کوردستان، مەترسییە بـۆ سەر ئاسایشی تورکیا و عـێراق. بـەڵام لە راسـتـیدا، ئـەوەی ئاسـوودەیی و ئاشـتی و سەقـامگـیریی رۆژهـەڵاتی ناوەڕاسـتی تـێکـداوەگـەلی کـورد نـیـیە، بـەڵکـو دەوڵـەتە داگـیرکەرەکانی کوردسـتانـن. چـونکە درێــژە بە کـۆمەڵکـوژی کـورد دەدەن و دان بە نەتەوەی کوردا نانـێن. بەڵام با داگـیرکەرانی کوردستان باش بـزانـن تا کوردێک بـمێـنێـت، ئەستەمە کە دەست لە مافـە نەتەوەییەکانـمان هەڵبگـریـن. ئـەوەی ئێـوە بە خـۆتـانی رەوا دەبیـنن، بـۆچیبـۆ کـورد ناڕەوایە؟! بۆ ئێوە دەوڵەتی نەتەوەییتان هەبێـت، کورد نەیـبێـت؟ بانـێکە و دوو هـەوا؟
بە کورتی باس لە را و بـۆچـوونەکانـم دەکەم، کە بـۆچی تا ئـێستا دەوڵەتی کوردستانمان دانەمەزراندووە. ئەو بەرهەڵستی و بەرۆکگیرییانە چین کە هۆکاربوونە بۆ نەهـێنانەدیی ئەم هـیوا و ئامانجەیئێمەی کوردی تینوی ئازادی و رزگاری و ئاشتی و سەقامگـیری؟ لەم خـاڵانەدا، بە کـورتی و بە چـڕی،گوزارشــت لە دیـد و لە رای تایبـەتی خـۆم دەکەم. چەنـد هـۆکـارێـکی نەبـوونـمان بـە دەوڵـەتی کوردستانی سـەربـەخـۆ دەخـەمـە روو:
١ـنەبـوونی سەرکـردەیـەکی کاریـزمـای نەتـەوەیی کورد:ناڵـێم سەرکـردەی شۆڕشگـێڕ و ئـازا و گـیانـبەخـش و دڵـسـۆزمـان لـێـهـەڵـنەکـەوتـووە، بـەڵام لە دوای دیـاکـۆ پاشای دامـەزرێـنەی ئـیمـپراتـۆرییەتی مـادەوە، تا ئێـستا سەرکـردەیەکی کاریـزمـای نەتـەوەیی کوردمان لـێهـەڵـنەکەوتـووە، کە تـوانیبێـتی، لەژێـر چەتـری کوردایـەتـیدا زۆربەی گەلی کوردمانلە شۆڕشێکی رزگاریخوازیگشتی نەتەوەییدا یەکبخات و دەوڵەتیکوردستانی یەکگـرتـوو رابـگەیـەنـێـت. سـەرکـردەی کـاریـزمـای نەتـەوەیی ئـازا، نـابـێـت چـاوەڕێی هـەل بـکات، پێـویـستە خـۆێ هـەل دروسـت بـکات.
٢ـنەبوونی پلانێکی تـۆکـمەی داڕێـژراو و نە نەخـشەڕێگایەکی ستراتیژی و کۆنکـریتی نەتەوەیی کوردی:تا ئەمڕۆش نە پلان و نەنەخشەڕێگایەکی ستراتیـژیی یەکگـرتـوومان نیـیە. بە کـۆنکـرێـتـیش داوا نەتـەوەییـەکانمان نەکـراونبە پـرۆگرام و بە بەرنامـەیەکی نەتـەوەیی ئـامـادەکـراو، تـا لـە دانـووسـانـەکـان و لـە گـفـتوگـۆکـانـدا لەگـەڵ دەوڵـەتـانی دەستبەسەراگرتـووی کوردستان،بە راشکاوی و بـێـترس و شەرم، پێیان بڵـێـین ئەمانە داواکان و مافـەکانی گەلەکەمانـن. زۆر جـار بە مـافـێکی لاوەکـیـیەوە سەرقـاڵ بـوویـنە.
٣ـگەلەکـۆمەی بەردەوامی دەوڵـەتـانی داگـیرکەرانی کوردسـتان:لە دژی خەبـاتی کورد بۆ بەدەستهـێنانی مافـەکانمان. ئـەو هەمـوو هـاوپەیمـانییەی کە دەوڵەتانی داگـیرکەرانی کوردستان پێکیان هـێنا، هەموویان لە دژی نەتەوەی کورد بوون. وەک: پەیمانی لۆزان لـە (١٩٢٣) و پـەیـمـانی سـەعــد ئابـاد لە (١٩٣٧) و پـەیـمـانی بەغـدا لە (١٩٥٥) و پەیمـانی جەزائـیر لە (١٩٧٥). ئامـانجی سـەرەکی ئـەم پەمانـانە، دژایەتیکـردنی مـافە رەواکـانی کـورد و رێـگـریکـردن بـوون، لـە سـەرهـەڵـدانی دەوڵـەتی کوردسـتان.
٤ـناهـاوسـەنـگی لە ژمـارەی هــێـز و لە چـەکـدا: دوژمنانی کورد، هـەمـوو جارێک بە زەبەلاحـترین سـوپـا و بە مـۆدێـرتـری چـەکی کـوشـنـدە، پەلامـاری کـوردیـان داوە و بە شێوەیەکی دڕندانە و نامەردانە رەشەکوژی و کۆمەڵکوژییخەڵکی سڤـیلی کوردستانیان کـردوون و سـیاسـەتی زەویی سـووتـاویـان لـە کـوردسـتانـدا پەیـڕەوی کـردوون. بـەڵام زۆرتـریـن ژمـارەی پـێـشـمەرگـەی کوردسـتان، لە (١٥٠) هـەزار تـێـنەپـەڕیـوە. چـەکی سەرەکی پێـشمەرگەش، تـفـەنگ و کڵاشـینکـۆف بـووە، بەرانبەر بە مـۆدێـرتـریـن تـۆپ و تانک و فـرۆکە، تا دەگاتە راجـیمە و رۆکـیتی بالـیستی دوورهـاوێـژ و درۆنی خۆکـژی و چەکی کـیـمـیاوی و فـسـفـۆری. خۆ ئەگەر دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستان، چەکی ئەتـۆميـش بەدەسـتبهـێـنن، لـێـیانـدەوەشـێـتەوە کە لە کوشتنی کورد دا، تاقی بکەنەوە.
٥ـنەبـوونی ژێـرخانێکی دارایی: بۆ دابینکردنی بژێـوی ژیان و کڕینی پێداویستییەکانی درێـژەدان بە شـۆرش و بە خەبـات. ئەگـەرچی کوردسـتان لەسـەر دەریـایەکی نـەوت و گـاز دایە،ئەمـڕۆشی لەگەڵـدا بێت،کـورد خـێری لە نەوتـەکەی نەبـیـنیوە، تەنیا بـۆن و دووکەڵەکەی بۆ کورد بـووە. داگیرکەرانی کوردستان، هەر بە پارەی نەوتی کوردستان، کوشندەتـرین چەکـیان کـڕیـوە و کوردیان پێیان ژینۆسایـد کردووە و کوردستانیان پێیان وێـران کـردوون. ئەوەتا رژێـمی تـازەی عـێراق ناردنی مووچەی باشووری کوردسـتان وەک چەکـێکی بـرسیکـردنی گەلی کوردمان و فـشارێـکی سیاسی و دژی سەربـەخـۆیی ئابـووریی کوردسـتان بەکاردەهـێن، بۆ ئەوەی نـەوت و گاز و داهـاتەکانی کوردستانیان رادەست بـکەن. تا کورد و کوردستان، نەبێـت بە خاوەنی ژێـرخانێکی ئابـووریی خـۆی.
نـزیکترین تاوان دژ بە سامان و ژێـرخانی کوردستان، بۆردمان کـردن و ئاگـرتێبەردانی گازی(کۆرمۆر) بوو لە ناحیەی قادرکەرەم ـ پارێزگای سلێمانی لە باشووری کوردستان.
٦ـگەمـاروو خـسـتـنە سـەر کـوردسـتان:هـەمـوو جـارێـک داگـیرکـەرانی کـوردسـتان، وەک چەکـێک بـۆ بـرسیکـردنی خەڵکی کوردسـتان و سەرقـاڵکـردنمان بە دابینکـردنی بژێوی ژیان، یان بە مەبەستی لاوازکردنی شۆڕشەکانی کوردستان. گەمارۆی ئابووریی گـشتـییان خـستووەتە سـەر کوردستان، کە ببوونە هـۆی گرانی و سەخـتی ژیـان و کەم دەرمـانی و بـێ کـاری و هـەژاری و کاری قـاچـاغی. بـۆ نمـوونە لە سـەردەمی رژێـمی بەعـسی شۆڤـێنی عەرەبیدا، لە بازگەی نێوان کەرکووک چەمچەماڵ، لەسەر گاڵـۆنـێک نـەوت. کە ژنێکی بە تەمەنی کـورد لە کەرکووکەوە هاردبووی، نەوتـەکەیان بە گـیانی ژنـەکەدا پـرژانـد وئـاگـریـانتـێـبەردا. لە بـازگـەی نێـوان (کـەرکـووک ـ شـوان) یـش، لەسەر دوو کـیلـۆ چـای، پیـاوێکی گـونـدی حەسـاری گـەورەی سـەر نـاوچـەی شـوان، لـەسەر ئەو دوو کـیلـۆچـایە لە سێـدارەیـان دا.
لە ئەمڕۆشدا لە رۆژهەڵاتی کوردستان، رۆژی لاوێکی کۆڵبەر یا زیاتر، بە دەستڕێـژی پاسداران و سوپـای دڕنـدەی رژێـمی کۆنەپەرستی، کـۆمـاری پـەت و سـێـداری ئێرانی ئـیـسلامی، جـوانـەمـەرگ دەکـرێـن.
٧ـزۆربـەی سەرکـردەکـانی کـورد، گەمـەکەرێـکی سـیاسی زیـرەک نەبـوون:سـیاسەت هـونـەری فـڕوفـێـڵ و هـەڵخـەڵـەتـانـدنە. ئەگـەر مـن نەتـوانـم تـۆ هـەڵـبخـەڵـەتـێـنـم، تـۆ دەتـوانیت من هـەڵـبخەڵـەتـێنیـت. سەرکـردەکانی کوردمـان نەیانتوانیـوە بە وردی نـاخ و نیـازی سەرکردەکانی نەیـارانی کورد بخـوێـننەوە. سوود و پەنـد و وانەشیـان لە مـێژوو و لە بەسـەرهـات و لە نەهـامـەتـیـیەکـانی گەلـەکەمـان وەرنـەگـرتـوون و چەنـدیـن جـار کەوتـوونـەتە داوی نەیـارانی کوردەوە. هەمیـشە لە سـیاسـەت و لە دانـووسانـدنەکان و لە گفـتۆگۆکانـدا، هـەڵخـەڵـەتاون و بـڕوایـان بە زەردەخـەنـە ژەهـراویـیەکانی سەرکردە نەیارەکانی کورد کردوون. ئەو دستکەوتانەیکە بە گیانبەخـشینی هـەزاران پێـشمەرگە و بە دەریایەکی خوێن و بە رووبارێکی فرمێسک هـێنایانمانەدی، کەچی سەرکردەکانی کوردمان،بە کەفـرکونـێک، لەسەر مـێزی گفـتوگۆدا دۆڕاندوویانـن.چونکە زۆربەیان کەسی نەشیاون لە شـوێنی شیاودا و لە سیاسەت و لە هـونەری تاکتیک و گـڤـتوکـۆدا، نابەڵـدن. گەلی کوردمان باجـێکی زۆری نەزانـین و هەڵـەکانی سەرکردەکانی کوردیـان داونەتەوە و دەدەنەوە. ئایە ئەوە دۆڕاندن نییە، که پارێـزگای کەرکووک و خانەقـین و ناوچـە داگیرکراوەکانی تـرمان، کە بەشێکـن لە کوردستان و زۆربەیان کـوردن. رازی ببـن بە راپـرسی؟!کە دەزانـن هـیچ گومانـێکی تێـدا نییە و کەرکـووک لە بـوونـییەوە، بەشـێکەبـووەلە کوردستان، بـۆچی بە راپرسی رازیبـوون؟ رازی بوونتان دۆڕانـدنی کەرکووکە. ئـێمەی کورد خۆمان دەڵـێین: بەردێک نەزان بـیخاتە ناو گـۆمێکی ئاوەوە، بە هەزاران زانا دەرنایات.ئێستاش بە عەرەبکردنی ئەو ناوچانەمان،تۆخـتر لەپێشتردرێـژەی هـەیە. کەچی لـێی بێدەنگـن. کـوا دڵی کوردستان و قـودسی کوردسـتان؟؟بە قـسـەی زل و بە دروشمی بـریقـەدار کەرکـووکتان بۆ رزگار ناکـرێـت. ئەی نەتانـوت: کەرکووک هـێڵی سوورمانە؟؟ کەچی لە ئێستادا، نە سەرکردەکان و نە پەرلەمانتارانی کورد، نـاوی جـێبەجـێکردنی مـادەی "١٤٠" ناهـێـنن.کـورد لە کەرکـووکـدارۆژانە، باجێکی زۆری ئەم هەڵەیە و دۆڕاندنەتان دەدەنەوە. تاکەی لەسەر پۆست و باڵادەستی حیزبایەتی، لە کەرکـووک و لـە نـاوچـە داگـیرکـراوەکـانی تـرمان، حـیزبـایـەتی دەکـەن و پـشـتان لـە کـوردایـەتی کـرووە؟ بـۆ بـیـر نـاکـەنـەوە؟ بـۆ بەخـۆتـانـدا نـاچـنەوە؟!
٨ـمـلمـلانێ و ناکـۆکـیی بەردەوامی نێـوان حـیزبە کوردستانییەکـان:فـرە کوێخـایی و نەبـوونی یەکـێـتی و یەکهـەڵـوێـستی و یـەک وتـاری نەتـەوەیی کـوردی، گـەورەتـریـن زیانیان بە پـرسی کورد گەیانـدوون. لە ئەمـڕۆدا لە هەمـوو کوردستاندا، زیاتر لە سەد حـیزبی سیاسی و رێکخـراوی کوردیمان هـەیە. هـیچـیان لەگەڵ یەکـتریـدا تەبا و رێک نـین. دۆژمنانی کورد و کوردستانیش ئـەم خاڵە نەرێنییەیان قـۆسـتوونەتەوە، بەنـزیـن دەکەنە ژێـریانو ئاگـرەکە خۆشتر دەکەن. تا ئەمڕۆش سـیاسەتی " پەرتکە و زاڵـبە" وەک چەکێک لە دژی کورد بەکاریدەهـێنن. بەداخەوە کە زۆر جار ئەم ملـملانـێیەتان، شەڕی بـراگـوژیی لـێکەوتـووتەوە و بە دەیان پـێـشمەرگەی بێتاوانتان کردە قـوربـانیی بـێـباکـیـتان.بەداخـەوەتا ئـێـستاش پەنـدتـان لـەم هـەڵانـەتـان وەرنەگـرتـوون!
کاتی خۆی (سەدام حوسێن)ی گۆڕبەگۆڕ، لە دانووسانێکـدا لەگەڵ شاندێکی گڤـتوگۆی کـوردیـدا لە بەغـدا، بە تەوسـەوە، بە شانـدە کوردییـەکەی وت: باشـە کە دەتانـەوێـت کەرکـووک بگـەڕێتەوە بۆ سـەر کوردستان، دەتانەوێـت بگەڕێتـەوە بۆ سەر هـەولـێر یان بـۆ سـەر سـلـێـمـانی؟
٩ـتا ئەمـڕۆش نەبـووینە بە خـاوەنی سـوپایەکی یەکگـرتووی نیشـتـمانی کوردسـتان:بە راستی ئێمەی کورد جیاوازین؟ دوو سەرکردە و دوو هـێـزی پـێـشـمەرگەمان هـەیە.هـێزی حەفـتا و هـێزی هـەشـتا. بـێجگە لەوەی هـەر حـیزبـێک چـەکـداران و پارسـتن و ئاسـایـشی تایـبەتی خـۆی هـەیە. هـەر سـەرۆک هـۆزێـک کـۆمەڵـێک چەکـداری هـەیە. حـیزبـەکـان وایـان کـردووە، کـە پـێـشـمەرگە هـاوبەسـتەبـوونیـان بـۆ حـیزبەکـانیـان هـەبـێـت. ئەمـەش خـاڵـێکی نـەرێـنی و لاوازە و زیـانـێکی زۆری بـە بـزووتنـەوەی رزگـاریخـوازی کـورد گـەیـانـدووە و دەگـەیەنـێـت.
١٠ـناپـاکی و جـاشـایەتی و پـێـشکەوتـنی لەشکـری دوژمـنانی کـورد و کوردســتان:زیـانێکی زۆریان لە هەمـوو شـۆرشەکانی کوردستان داون. بەڵکو هـۆیەکی سەرەکـیی شکـستهـێـنانی شـۆرشەکـانی کوردسـتان بـوونە.بەداخـەوە کە جاشـایـەتی و ناپـاکی و خـۆفـرۆشـتن و نـۆکـەری لەنـاو کوردا بـنـبـڕ نەبـوونە.
(ناپـلـيۆن) دەڵـێـت:" نـەمتـوانی ئـیـسـپانیـا بـگـرم، چـونـکە جـاشـیان نەبـوو"
١١ـتا ئەمـڕۆش چـالاکی دیـپلـۆمـاتی کـورد لە دەرەوەی کوردستانـدا لاوازە: تا ئەمـڕۆ لـۆبییەکی کوردمان نییە، کە بتوانێـت تاوانەکانی کۆمەڵکـوژی و ئەنفـال و کـیمـیابارانی کورد، وەک تاوانی دژ بە مـرۆڤـایەتی و تاوانی نێـودەوڵەتی، بـیانـقـۆزینـەوە و بتوانـین کاریان لەسەر بکەیـن و کاریگەری لەسەرلەسەر حکـوومەت و پەرلەمانەکانی جیهـان دروست بکەین و پاڵپشتیان بۆ پـرسی کـورد و سەربەخۆیی کوردستان بەدەستبهـێـنین.
١٢ـتا ئەمـڕۆش دەوڵـەتە زلهـێـزەکـان، کە کـاریگەرییان لەسـەر بـڕیارەکـاندا هـەیە:دووفـاقـین و بـە فـەرمی پشـتگـیری لە سەرهـەڵـدانی دەوڵـەتی کوردسـتان نـاکـەن. تا ئیشیان پێمان هـەبێـت دەمناسن، دوایی پـشـتمان تێـدەکەن و بەرژەوەنـدییەکانی خۆیان لەبەرچاودەگرن. بە چەکی مـۆدێرنی دەوڵەتە زلهـێزەکانیش بوو،کورد ژینـۆساید کرا.
١٣ـتا ئێستا چەند جاریک هەلی راگەیاندنی دەوڵەتی کوردستان بۆ کورد هەڵکەوتووە:بەڵام بە هـۆی ئامادە نەبوونمان و پەرتەوازەییمان و نەبوونی سەرکـردایەتییەکی بوێر، ئـەو هـەلانەمـان لەدەست داون. لە دوای راپەڕیـن و دوای رووخـانی سـەدام و حـیزبی بەعـس لە (٢٠٠٣) دا. دەبـوایە کورد لە باشووری کوردستانـدا، بڕیـاری سەربەخۆیی بـدایە، گەر بەرگـریـشمان بکـردایە. بەقـەد شـەڕەکانی بـراکـوژی، قـوربانـیمان نـەدەدا.
١٤ـکـێـشەی کـورد، کـێـشەیـەکی سـۆزداری و بـەزەیی نـیـیە:کـێـشەیـەکی نـەتـەوەییسیاسییە، کێشەی کوردی ماف زەوتکـراو و کوردستان داگیرکراوە. کێشەی رێگرییە لە بەدەستهێنانی مافەکانمان و لە مافی چارەنووسینمان و راگەیانـدنی دەوڵەتی کوردستان.
١٥ـمیـدیـاکـانیکوردسـتان لاوازن:بە داخـەوە کە مـیـدیـاکانـمان بە تـرس و لـەرزەوە ناوی سەربەخـۆیی کوردستان دەهـێنـن. زۆربەشیان میـدیای سـنوورداری حـیزبەکانـن. پێویستیمان بە میـدیای ئازاد هەیە، کە بە راشکاوی باس لە دەوڵەتی کوردستان بکەن.
١٦ـنەبـوونی دەروازەیەکی کوردستان لەسەر دەریـا: کە ناتوانین راستەوخۆ پەیوەندی لەگەڵ وڵاتـاندا بکەین ـ ئەگـەرچی لکـێکی نەخـشەی کوردستان لەسەر دەریـای سـپیی ناوەڕاسـت و لکـێکی کەشی لەسەر کەنـداوی عـەرەبە ـ بەڵام داگـیرکەرانی کوردستان، ئەو دەروازانەیان لێـداگیرکردوویـن و لە دەریا دایانبڕیـویـن. پێـموایە ئەمە هـۆکارێکی سەرەکـییە، لە دانەمەزرانـدنی دەوڵـەتی کوردسـتان. بـێگـومان یەکـێک لە ئامانجەکانی هـێـڕشکـردنی تـورکـیا بۆ سـەر رۆژئـاوای کوردسـتان و داگـیرکردنی شاری ئەفـریـن، بـۆ ئـەوەیە، کـە نەهـێـڵـن کـورد بگـاتەسـەر دەریـای سـپی نـاوەڕاسـت.
ئـەو هـۆکـار و فـاکـتەرانە و چەنـدیـن هـۆکـار و بەرۆکـگـیـریی دیـکەش هـەن، کـە تا ئەمـڕۆ بەربەستـن لەرێی دامـەزرانـدنی دەوڵەتی کوردسـتان و لە هـێـنانـەدی خەون و هـیوای حـەفـتا و پـێـنج مـلـیـۆن کـورد لە سـەرانـسەری جـیهـانـدا.
ئەو تاوانانە تـراژیـدییانەی کە داگـیرکەرانی کوردستان لە دژی کورد ئەنجـامیان داون، هەمـوویان تاوانی نێودەوڵەتـین و تاوانی جەنگی دژ بە مـرۆڤایەتین. بەداخەوە نەتەوە یەکگرتـووەکان و رێکخراوەکانی مافەکانی مـرۆڤ و هـیومان رایـتـس ۆوچ، لە ئاستی ئەم تاوانانەی کە لە کورد کراون و دەکـرێـن: کوێـرن و کـەڕن و لاڵـن و قـوڕوقـەپـیان لێکردووە. چونکە بەرژەوەنـدییەکانی وڵاتـەکانیـان، لەسەری مـرۆڤـایەتی و ویـژدان و رەوشـتەوەیـە. ئەمەش پەڵـەیەکی رەشە بە نیـوچـەوانی نەتـەوە یەکگـرتووەکانەوە.
بـەڵام هـەرگـیز رەشـبـین و بێ هـیـوا نیـن. لـە ئەمـڕۆدا دەوڵـەتی کوردسـتان لە نـاخی هەمـوو کوردێکی دڵسۆز و گەشبیندا دروست بـووە.زووبێت یا درەنگ بێت، دوژمنان پێـیان خۆشبێـت یان پێـیان ناخۆشبێـت، لە داهاتوودا دەوڵـەتی کوردستان رادەگەیەنین. هـیچ داگـیرکەرێک و هـیچ هـێـزێک، ناتوانـن چـرای هـیوامـان بکـوژێنـنەوە. باشترین بەڵگەش ریـفـرانـدۆمەکەی (٢٥/ سێپتەمبەر/ ٢٠١٧) یە، لە باشـووری کوردستانـدا ـ ئەگەرچی کاتەکەی گونجاو نەبـوو ـ پاڵـپشتی نێـودەوڵەتیـمان لەگەڵـدا نەبوو ـبەڵام لە (٩٢%) ی خەڵکی کوردستان دەنگـیان بۆ سەربەخـۆیی کوردستان دا، بۆ جیهـانـدیان سەلمـانـد کە دامەزرانـدنی دەوڵـەتی کوردستان خواستی هەمـوو کوردێـکە.دیـسان بە گەلەکۆمەیەکی دەوڵەتە داگیرکەرەکانی کوردسـتان، کە لەلایـەن هـێـزەکانی ئەمـریکاوە چـرای سـەوزیان بۆ هـەڵکـرا. بە چـەکی قـورس و بە شـێوەیـەکی دڕنـدانـە پـەلامـاری کوردیـان دا و کەرکـووک و ناوچـەکانی تری کوردستانیان داگـیرکـردەوە. تا ئەمـڕۆش ئەم ناوچانەمان سـەقـامگـیرییان تێـدا نیـیە و لە تـرس و دڵەڕاوکـێـدان.چونکە لەژێـر دەسەڵاتی سوپـای عـەرەبیـدان و بـووە بە ناوچـەیەکی سەربـازیی داگـیرکـراو.رۆژانە گـێـچـەڵ بە کـوردانی ئـەم نـاوچـەیە دەکـەن، کـە زێـدی هـەزاران ساڵـەمـانە. کەسـانی نامـۆیان بۆ هـێـناون، دیانـەوێـت بە زەبـری هـێز و بە هەڕەشە و تـرسانـدن، کـۆچ بە کـورد بکەن و دیمـۆگـرافـیای ناوچەکە،لـە بەرژەوەنـدی نەتـەوەی عـەرەب بگـۆڕن و رێـژەی کورد کەم بکەنەوە و دەست بەسەر زەوییەکانی جووتیارانی کوردمان بگرن و بیاندەن بە عـەرەبی هـاوردە. ئەم سیاسەتەش تـازە نییە، نیـازی گڵاوی یەک لە دوای یەکی حکوومەتە شۆڤێنییەکانی عـێراق بووە، بە حکوومەتەکەی عـێراقی ئێستاشەوە. لە عـومـەری کـوڕی خەتـابەوە تا ئەمـڕۆ هـەر هـەمـان نیـازی داگـیرکـارییـە.
من پیـموایە لە دوای دانان بە (دەوڵەتی فەلەستین) دا، پرسی کورد و کوردستان زیاتر دەورووژێـت و دەبـێـتە کـێـشەی سەرەکـییچارەسەرنەکـراوی رۆژهـەڵاتی ناوەڕاست. بۆیە پێویستە سەرکـردەکانی کورد، لە هەموو کوردستاندا، ئامادە و هـۆشیاربن و پلان
و نەخـشەیان هەبێـت و هـەوڵبدەن بە وردی گریمانە و ئەگەرەکان بخـوێـننەوە. بتوانن سـوود لە هـەل و لە گـۆڕانکارییەکان و لە دۆخەکانی ئەمـڕۆی رۆژهـەڵاتی ناوەڕاسـت وەربگـرن. کە تا رادەیـەک لە بەرژەوەنـدی کورد دان. بۆ ئەم مەبەستەش پێـویستە لە زووتـرین کاتـدا، کۆنگـرەیەکی گـشتینیـشـتمانی نەتەوەیی کورد ببەستن،کە نوێنەری هەمـوو بەشەکانی کوردستانی تێـدا بێـت. بەبێ تـرس و بە ئازادی باس لە ئەمڕۆ و لە داهـاتـووی کوردسـتان بـکەن. دەرئـەنجـام یـەک وتـاری سـیاسی و نەتـەوەیی و یـەکهەڵـوێـستبن.کارنامەی سەرەکی کۆنگرەکە،دامەزرانـدنی (دەوڵەتی کوردستان) بێـت.بە دەنگی زۆرینە، بڕیارەکانی کۆنگـرە پەسەند بکەن و هەموو لایەنەکان، پابەندبن بە بـڕیـارەکانییەوە. پێـویـستە ئـەوە باش بـزانـن، کە چـارەنـووسی هـەمـوو کـورد، یـەک چـارەنـووسـە. بـۆیـە دەبـێـتبەرژەوەنـدیی بـاڵای گەلـەکەمـان، لە سـەرووی هـەمـوو بەرژەوەنـدیـیـەکـەوە بـێـت. داهـاتـوویـەکی باشـتر بـۆ کـورد و کوردسـتان، لە دەسـتی سەرکـردەکانی ئەمـڕۆمان دایە، ئەمەش بەرپـرسیارێتییەکی نەتەوەی چارەنـووسسازە. هـەر کەمتەرخەمی و سازشکـردن و هـەڵـەیەکی سـتراتیـژی بکەن. یان ناپـاکی بکەن، خـەون و هـیوای حەفـتا و پـێـنج مـلیـۆن کورد لەدەست دەدەن. گـەر ناپـاکی بـکەن نە مێژوو و نە نەوەی داهاتـوومان لـێیاننابوورن و رۆژانەش نەفـرەت بارانیان دەکەن.
راسـتە کە راگەیانـدنی دەوڵـەتی کوردستان، لەنێـو دوورگەیـەکی نەیـاران و ناحـەزانی کورددا، بڕیارێکی ئاسان نییە. بەڵام هەر خۆمان دەڵێین "ئەوی بترسێت ناخەلەسێت". تا لەژێردەستی داگیرکەراندابمێنینەوە، هیچ بە هیچ ناکەین و زیاتر دەمانچەوسێننەوە.
لە کـۆتـاییدا، دووبـارەی دەکەمەوە، ئەگەر ئـێـمەی کـورد، یەکگـرتـوو و یەکـدەنـگ و یەکهەڵـوێـست و یەکـوتار بین. دەتوانین گەورترین داگیرکەران و نەیارانی کوردستان بە چـۆکـبهـێـنـین و بـڕیـاری دامـەزرانـدنی دەوڵـەتی کوردسـتان بـدەیـن.
پێـویـستە لۆبـیـیەکی بەهـێز و چالاکی دیـپلـۆمـاتی کوردی، لە دەرەوەی کوردستان، لە نوێنەری هەموو بەشەکانی کوردستان پێکـبهـێـنین و کە ناسراوبـن و زمانـزانێ باشی ئینگـلیزی بن. ئاستێکی نەتـەوەیی و شارەزایی باڵایان هـەبێـت. بانـگەشە بۆ دەوڵـەت کوردستان بکەن و بتـوانن فـشار بخەنە سەر پەرلەمان و حکـوومەتەکانی جیهـان. بە تایبەتـیش وڵاتـانی زلهـێـز. پاڵپشـت و لایەنگـران بۆ راگەیانـدنی دەوڵـەتی کوردسـتان. دەبـێـت خـۆمـان هـەوڵـبدەیـن و بـۆ ئـەم هـیـوا و ئامـانجـە رەوا و پـیرۆزە کـاربکەین.
لـەبـەردەم ویـسـت و ئـیـرادەیـەکی پـۆڵایـن و بـریـارێـکـی تـوکـمـە و سـەرسـەخـتـیی خـەبـات و تـێکۆشـانـدا، شـتێک نـییە کە نـاوی ئەسـتەم بێـت. زەبـەلاحـتریـن سـوپای داگـیرکـەر و دڕنـدەتـریـن دیـکـتـاتـۆر و سـەخـتریـن قـەڵا و شـوورە و مـۆدێـرتـریـنچـەکی کـوشـندەدا، ناتـوانـن لە بـەردەم، تـەوژمی شەپـۆڵەکانی تـسـۆنامی ئێـراردەی پـۆڵایـین و رق و تـووڕەیی راپـەڕینی گـەلـێکی ســتەمـلـێکـراوی مـاف زەوتکـراو و نـیـشـتـمـان داگـیرکـراودا، بـتـوانـن خـۆیـان بـگـرن.
(*) بۆ ئەم نووسـینەم، تا رادەیەک سـوودم لە زیاتر لە (٣٥) ماڵـپەڕی ئینگـلیزی و کـوردی و عـەرەبی و سـەرچـاوەی تـرر وەرگـرتـووە.
دوبـەی: ٢٠٢٥
