نووسینی: ستار ئەحمەد
ڕەگەزپەرستی تەنها ڕقێکی سادە یان هەڵچوونێکی کاتی نییە، بەڵکو یەکێکە لە قووڵترین و کۆنترین برینەکانی سەر جەستەی مرۆڤایەتی. ئەم دیاردەیە سیستەمێکی ئاڵۆزی فیکری و کۆمەڵایەتییە کە لەسەر بنەمای باڵادەستیی نادادپەروەرانە دامەزراوە و مێژوویەکی پڕ لە خوێن و فرمێسکی لەپاش خۆی جێهێشتووە.
کاتێک ویژدان دەبێتە قوربانیی وەهم
ڕەگەزپەرستی لەسەر ئەو باوەڕە چەوتە وەستاوە کە مرۆڤەکان بەپێی ڕەنگی پێست، نەتەوە، یان ڕەچەڵەک دابەش دەبن بەسەر چەند پلەیەکی جیاوازدا. ئەم بیرۆکەیە لە ڕوانگەی زانستییەوە هیچ بنەمایەکی نییە؛ زانستی جینات دەیسەلمێنێت کە پێکهاتەی هەموو مرۆڤەکان وەک یەکە و جیاوازییە دەرەکییەکان تەنها ڕەنگدانەوەی ژینگەن، نەک نیشانەی باڵادەستیی بایۆلۆژی.
لێرەدا ئێمە ڕووبەڕووی گەورەترین داڕمانی ئاکاریی دەبینەوە، چونکە ڕەگەزپەرست بنەمایەکی زێڕین وێران دەکات کە دەڵێت: هەموو مرۆڤەکان لە کەرامەتدا یەکسانن. کاتێک گروپێک خۆیان بە باڵاتر دەبینن، لە ڕاستیدا لە ڕووی ئەخلاقییەوە دادەماڵرێن، چونکە ناتوانن جوانی لە جیاوازیدا ببینن و تەنها لە ڕێگەی نزمکردنەوەی بەرامبەرەوە هەست بە باڵادەستیی وەهمی دەکەن.
ئەم دیاردەیە چەندین شێوازی مەترسیداری هەیە؛ لە ڕەگەزپەرستیی دامەزراوەییەوە کە لە ناو یاساکاندا خۆی حەشار دەدات، تا دەگاتە ڕەگەزپەرستیی دەروونی کە وێنەیەکی پێشوەختەی خراپ لەسەر ئەویتر دروست دەکات. لە ڕووی دەروونناسییەوە، ڕەگەزپەرستی زۆرجار لە ترسەوە سەرچاوە دەگرێت. ترس لە لەدەستدانی بەرژەوەندی یان نەفامی بەرامبەر بە کلتووری جیاواز. لێکەوتەکانی ئەم ژەهرە بریتین لە تێکدانی ئاشتیی کۆمەڵایەتی، بێبەشکردنی بەهرەکان و دروستکردنی ئازارێکی دەروونیی هەمیشەیی بۆ قوربانییەکان.
مێژووی مرۆڤایەتی گەواهی ئەوە دەدات کە ڕەگەزپەرستی بەبێ بەرگری نەماوەتەوە. نێڵسۆن ماندێلا لە باشووری ئەفریقا بووە سیمبولی خۆڕاگری دژی سیستەمی "ئەپارتاید". ئەو دوای بیست و حەوت ساڵ زیندان، سەلماندی کە لێبوردەیی کلیلی ئازادییە و مرۆڤەکان وەک چۆن فێری ڕق دەبن، دەکرێت فێری خۆشەویستیش بکرێن.
هاوکات لە ئەمریکا، مارتن لۆسەر کینگ بە خەونە مەزنەکەیەوە دژی جیاکاریی ڕەگەزی وەستایەوە و داوای دەکرد مرۆڤەکان بەپێی ناوەڕۆکی ڕەوشتیان هەڵبسەنگێندرێن. هەروەها مالکم ئێکس نیشانی دا کە چۆن ناسینی حەقیقەتی برایەتیی گەردوونی دەکرێت مرۆڤ لە دەمامکی دەمارگیری ڕزگار بکات. ئەم تێکۆشەرانە پێمان دەڵێن کە بێدەنگی لە ئاست ستەم، هاوکاری کردنی ستەمکارە.
لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، نەتەوەی کورد یەکێکە لەو گەلانەی کە زۆرترین باجی ئەم عەقڵییەتە ڕەگەزپەرستانەیەی داوە. لێرەدا ڕەگەزپەرستی لە شێوازی ئینکاری و سڕینەوەی ناسنامەدا خۆی بینیوەتەوە. بۆ چەندین دەیەی بەردەوام، زمانی دایک، جلی کوردی و تەنانەت ناوی کوردی قەدەغە کران. ئەمە تەنها جیاکاری نەبوو، بەڵکو جینۆسایدی کولتووری بوو.
لوتکەی ئەم دڕندەییە و داڕمانە ئاکارییەی ڕژێمە شۆڤێنییەکان لە تاوانەکانی ئەنفال و کیمیاباراندا ڕەنگی دایەوە. بەڵام وانە گەورەکە لێرەدایە: کورد سەرەڕای چەشتنی تاڵی ستەم، لە ناوخۆی خۆیدا نەبووەتە گەلێکی ڕەگەزپەرست و هەمیشە کوردستان مەڵبەندی پێکەوەژیانی ئایین و نەتەوە جیاوازەکان بووە.
تێپەڕاندنی داڕمان
بۆ بنبڕکردنی ئەم مۆتەکەیە و چاککردنەوەی ئەو داڕمانە ئاکارییەی جیهانی گرتۆتەوە، پێویستە لە سێ ئاستدا کار بکەین:
- فێرکردنی منداڵان کە جۆراوجۆریی نەتەوە و ڕەنگەکان، جوانیی باخچەی مرۆڤایەتییە.
--داڕشتنی یاسای توند بەرامبەر هەر جۆرە جیاکارییەک لە ناوەندە گشتییەکان و سزادانی وتاری ڕق و کینە.
-- پێویستە جیاوازی نێوان نەتەوەپەروەریی تەندروست و ڕەگەزپەرستی بزانین؛ یەکەمیان خۆشویستنی ناسنامەی خۆتە، دووەمیان ڕقبوونەوەیە لە ناسنامەی کەسانی تر.
جیهان تەنها ئەو کاتە ئارام دەبێت کە کەرامەتی مرۆڤ لە سەرووی ڕەنگ و زمان و ڕەگەزەوە بێت. ئەرکی هەموو مرۆڤێکی ئازادیخوازە کە دژی دەنگی ڕەگەزپەرستی بوەستێتەوە، چونکە وەک چۆن جەستەی مرۆڤ بە یەک ئەندامی نەخۆش ئارامی لێ دەبڕێت، مرۆڤایەتیش بە چەوسانەوەی یەک ڕەگەز، هەرگیز تام و چێژی ئاشتیی ڕاستەقینە نایەتە ڕێی. ڕەگەزپەرست پێش ئەوەی زیان بەوانی تر بگەیەنێت، ویژدان و ئاکاری خۆی تیرۆر دەکات.
